* * *
Yurish davom etarkan, bir badaviy Janobi Rasulullohga (s.a.v.) murojaat qilib qoldi:
— Ey Ollohning payg‘ambari! Men senga imon keltirdim. Izn bersang, sen bilan birga Madinaga hijrat etishni istayman, — dedi.
Zoti Risolat janobimizning muborak yuzlarida mamnuniyat izlari balqidi. Badaviy qo‘shinga kiritildi va tuyalarga qarab turish vazifasi topshirildi unga.
Safarning oxirgi kechasi ham o‘tib borayotgan edi. Anas (r.a.) o‘gay otasi Abu Talhaning tuyasiga mingashib olgan, Payg‘ambar (s.a.v.) bilan yonmayon borar edi. Bir payt tuyalari bir-biriga shunday yaqinlashdiki, Anas oyog‘iga Janobi Rasulullohning muborak oyoqlari ishqalanganini his etdi.
Sal vaqt o‘taro‘tmas tongning ilk yorug‘ligida Haybar qal’alari ko‘rindi. Shu payt Anas (r.a.) Sayyidul anbiyoning (s.a.v.):
—Ollohu akbar!.. Mavh bo‘ldi Haybar! Biz bir qavmning maydoniga chiqqan vaqtimizda azob xabarini olganlarning tongi juda og‘ir keladi, — deyayotganlarini eshitdi.
Qo‘shin shu yakin o‘rtaga qo‘ndi.

* * *
Quyosh chiqarchiqmas haybarliklar qo‘llarida dehkonchilik asboblari, yelkalarida zambillar bilan bog‘ va ekinzorlariga ishga yo‘l olishgan edi. Qarshilarida ko‘rgan manzaradan tarasha bo‘lib qolishdi.
— Vallohi, Muhammadku! Muhammad qo‘shin tortib kelibdi!.. — deya hayqirahayqira qo‘rg‘onlariga qochib ketishdi.
Islom lashkarining xabari birpasda yoyildi. Xalq yopirilib, qal’alarning devorlari ustiga chiqdi va musulmonlar qo‘shinini hayrat va dahshat ichida tomosha qildi.
Darxol raislari, peshvolari to‘planib, nima qilishni maslahatlasha boshlashdi. Ichlaridan Abu Zaynab degan biri so‘z oldi:
— Ularning qarshisiga chiqib, qahramonlarcha savashmog‘imiz kerak! Bilasizlar, Muhammad hozirga qadar qaysi kal’ani qamal qilgan bo‘lsa, taslim etgan. Bo‘ysundirilganlar esa, yo surgun, yo asir qilingan, yo o‘ldirilgan. O’zimiz guvohmiz bu ishlarga.
Hech kim Abu Zaynabning so‘zlariga quloq solmadi. Anchadan beri tajribasi va Islomga qarshi dushmanligi bilan tanilgan Sallam ibn Mishkam ham ayni taklifni takrorladi. Eng to‘g‘ri yo‘l qal’adan chiqib savashish ekanini uqtirmoqchi bo‘ldi. Ammo:
— Bizning qal’alarimiz mustahkam, oziqovqatimiz ham yetarli, — deyishdi.
Shunday qilib, ular o‘zlariga mudofaa jangini tanlashdi.

* * *
Payg‘ambarlar Sultoni janobimiz (s.a.v.) Yasribga ko‘chib kelib, bu shaharni sharaflantirgan kunlarda Bani Nazir qabilasi ko‘chalarida chopqillab o‘ynab yurgan bir qiz bo‘lardi. Ismi Safiyya edi, Bani Nazir yahudiylari raisi Xuyayy ibn Ahtobning qizi edi. Shu Safiyya hijratning ilk kunlariga oid bir voqeani o‘shandan beri xotirasida saqlab qolgan. Payg‘ambar deb ovozasi chiqqan bir odamning Makkadan Yasribga (Madinaga) kelgani xabarini eshitib, dadasi bilan amakisi uni ko‘rishga borishgan, lekin nihoyat darajada o‘yga botib, hasratga ko‘milib qaytishgan edi. Anchagacha ulardan sas chiqmadi. Og‘izlarini pichoq bilan ham ochib bo‘lmaydigandek edi go‘yo. Oxiri akauka bir-biri bilan dardlashdi. O’sha kuni Safiyya dadasining og‘zidan Yasribga ko‘chib kelgan payg‘ambarga u faqat yahudiy bo‘lmagani uchungina bitmastuganmas kin va adovat saqlayajagini eshitgan edi.
Safiyya tushunmadi: boryo‘g‘i bir marta ko‘rgan odamiga qanday qilib qahrg‘azab va dushmanlik tuyish mumkin? Axir, hamma ham yahudiy bo‘la olmaydi. Dunyoda faqat yahudiylar yaxshi, yahudiy bo‘lmaganga dushmanlik qilish kerak, deyish ham insofsizlik emasmi?!
Oradan yillar o‘tdi, ammo Safiyyaning otasi bu tuyg‘ularidan voz kechmadi. Payg‘ambarlarning eng buyugiga nisbatan unda paydo bo‘lgan xusumat tuyg‘ulari ortsa ortdi, ammo kamaymadi. Bir kuni yahudiylar qilgan xiyonat tufayli Safiyya ham qavmi bilan birga tug‘ilib o‘sgan tuproqlarni tark etib ketishga majbur bo‘ldi va Xaybar qal’asini otasi bilan ikkinchi vatan tutdi.
Otasi bu yerda ham tinch o‘tirmadi. Makkaga borib, Qurayshning peshvolariga uchrashdi, o‘n ming kishilik lashkarning to‘planishiga va Xandaq jangining ro‘y 6erishiga sabab buldi. Lekin bu jangning oxirida qurayshiylar bilan birga boshi kesilib jazosini topdi
Safiyya balog‘atga yetgach, uni amakisining o‘g‘LI Kinonaga turmushga berishdi. Yangi kelinlik kunlarining birida erining tizzasiga bosh qo‘yib uxlab qoldi Tushida oy va yulduzlar pirpir porlagan bir kechada ko‘rdi o‘zini. Keyin o‘n to‘rt kunlik oy yerga to‘g‘ri suzilib keldida, Safiyyaning qo‘yniga kirdi. Bu tush Janobi Payg‘ambarimizning Haybar yaqiniga kelgan kunlari arafalarida ko‘rilgan edi.
Safiyya xayajon ila uyg‘ondi. Ko‘rgan tushi o‘ziga yaxshilik va baxt keltirajagiga ishonchi komil edi. Xursandligini va sevinchini eri bilan o‘rtoqlashmokchi bo‘ldi. Qarshisiga o‘tib o‘tirdi va:
— Menga qara, ey amakimning o‘g‘li, — deya ko‘rgan tushlarini bir-bir aytib berdi.
Lekin Kinona birdan ko‘pirdi. Safiyyaning yuziga tarsaki tortib yubordi. Yana, yana soldi. Qanday baloga yo‘liqqanini bilmagan Safiyya ko‘klarga yetgulik faryodlarla yordam istarkan, yegan bu tarsakilarining sababini endiendi anglay boshladi. Kinona yovvoyi bir ovozda baqirardi:
—Demak, sen unga tegishni istayaisan, shundaymi? Keyin angladi, eri «u» deganda nazarda tutgan odam madinalik payg‘ambar Muhammad Mustafo (s.a.v.) ekan. Bu kaltaklanishi qalbini tushiga yanada ko‘proq bog‘ladi, eri Kinonaga nisbatan murosasizligini kuchaytirdi.

* * *
Habashlik bir qul bor edi. Uni haybarlik yahudiylar sotib olishgan, o‘zlariga cho‘pon qilib qo‘yishgan edi. Mana, necha yildir, suruvni oldiga solib, u tepalik seniki, bu tepalik meniki, deya aylanib yurardi.
Bir kuni qal’a atrofining o‘ralayotganini ko‘rdi. Haybar ko‘chalari hayajonli chopachoplarga sahna bo‘lib qolgan. Yuzlarda dahshat va qo‘rquv. Silohini olasolib, odamlar qayoqqadir shoshilishar edi.
— Nimalar bo‘lyapti?.. Nima qilyapsizlar?.. — deb so‘radi.
— Nima bo‘layotganini ko‘ryapsanku, kurollanyapmiz, urushamiz.
—   Kim bilan?
—   Payg‘ambarlikni da’vo kilib chikkan odam bilan.
Cho‘pon qal’a burjiga chiqdi, kelganlarga boqdi. «Payg‘ambarlik da’vosida chiqqan...» degan so‘z go‘yo zehniga o‘rnashib qolganday edi.
Kim u? Chindan ham payg‘ambarmi?.. Odamlarni nima narsaga da’vat qilyapti ekan?..
Ro‘parasida qaynab yotgan lashkarga boqaboqa, xayolga toldi. So‘ngra birdan qarorini berdi.
— Bir marta borib ko‘rganni yeb qo‘yishmas...
Qal’adan chiqdi. Qo‘ylarining boshiga bordi. Ularni surasura Janobimizning oldilariga kelib qoldi.
 Odamlarni nimalarga da’vat qilayotganingni menga anglat, — dedi.
Robbul Olamiynning rasuli (s.a.v.) unga Islom dini xaqida ma’lumot berdilar. Cho‘ion Islom dinini eng yaxshi bilguvchi va eng yaxshi tushuntirguvchi insondan bsvosita eshitdi. U kishida bir qabila raisining, bir lashkar qo‘mondonining kattaligi, kibri yo‘q, payg‘ambarlarga xos va yarashiqli tavoze’ bor edi. Bir cho‘nonni ro‘parasiga o‘tirg‘izdi, qul bilan emas, eng muxtaram inson bilan gaplashayotganday suhbat qurdi...
Xo‘p, men bu dinni qabul etsam, evaziga menga nima bor? — deb so‘radi cho‘pon.
— Imonda o‘lsang, mukofoting jannat bo‘lajakdir.
— U xolda men sening diningga kiraman, sening payg‘ambar ekaningga ishonaman. Endi men nima qilishim lozimligini tushuntir.
Janobi Payg‘ambarimiz shahodat kalimasini aytib turdilar, u takrorladi. So‘ngra dedi:
— Lekin, ey Ollohning payg‘ambari, bu qo‘ylar menga omonatdir. Ularni egaegalariga topshirishni istayman.
Unga: «Yo‘o‘q, endi qo‘ylar bu yerda qoladi!» deyilmadi. Chunki bu din omonatga rioyat etishni buyuradigan din edi. Janobi Rasululloh unga yo‘l ko‘rsatdilar:
— Qo‘ylarni bu yerdan nariroq olib bor, bir-ikkimayda toshlardan ot. Olloh ularni sening o‘rningga egalariga yetkazadi.
Cho‘pon tavsiya etilgandek qildi. Suruv xuddi bir cho‘pon karovida ketayotganday, yoyilmasdan, tarqalmasdan, to‘g‘ri qal’aga qarab keta boshladi. Hammasi borib, egaegalarining eshigi oldida to‘xtadi.
O’sha kungi jangda, ilk to‘qnashuvlarda cho‘pon shaxidlik sharbatini ichdi. Hech namoz o‘qimadi, namoz qanday o‘qilishini o‘rganishga fursati ham bo‘lmadi.
Qamalning ikkinchi va uchinchi kunlari ham bir-birlariga o‘q va tosh otishlar bilan kechdi. Bu orada Hazrati Alining ko‘zlariga chang to‘lib, ikki qadam oldini ham ko‘ra olmay qoldi. Sal dam olvolish uchun bir chekkaga o‘tdi.
Tushki quyosh qizdirayotgan palla edi. Mahmud ibn Maslama issikdan pana axtarib, Na’im qal’asi devorining tagiga o‘tirdi. (Haybar uchto‘rtta qal’adan iborat bo‘lib, har birining alohida nomi bor edi.) Soyada terlari qotib, ozgina tin olgan bo‘ldi. Harholda bu yahudiylar o‘zlariga loyiq jazolarini topajaklar, deya o‘ylardi. Asr salqini tushib, issiq sal hovridan qaytsa, savash yangidan boshlanajak, ikki tomon bir-biri ila jon bozoriga kirishajak.
Ammo endi Mahmud bu yerdan keta olmas. Dushmanga qarshi takror jangga kirish unga nasib etmas edi. Tepasiga bir marta qarab qo‘yish, «Men do‘stimning uyining soyasida o‘tirganim yo‘q, axir», dsyish xayoliga kelmadi, tuyqus boshiga tushgan tsgirmon tosh uni o‘tirgan joyiga qapishtirib tashladi.
Voqeani uzoqdan ko‘rib qolgan mo‘minlar tez chopib kelishdi. Chalajon xolida uni janobi Rasulullohning (s.a.v.) xuzurlariga keltirishdi. Nabiyyi akmal do‘stlarining ahvolini ko‘rib, xafa bo‘ldilar. Yuzidan shilinib osilib qolgan terini qaytib joyiga yopishtirib qo‘ydilar. Mahmudning endi takror hayotga qaytishi imkonsiz edi. Ukasi Muhammad ibn Maslamaning jigari ezildi, parishon bo‘ldi.
Mahmud qo‘shinning orqa tomoniga davolanishga yuborildi.
Tosh va o‘q otishdan zerikkan yahudiylarning qal’adan chiqib, tashqarida jang qilgilari keldi. Qal’a raisi, mashhur jangchi Marhab oldinga chiqdi, yakkama-yakka olishuvga bir mard istadi. Mo‘minlardan Amir ibn Akvo unga da’vogar bo‘ldi. Bir necha bor o‘zaro hamlalar qilindi. Shunday hujumlardan birida Amirning kalta qilichi Marxabning qalqonidan qaytib, o‘zining oyog‘ini kesib yubordi. Amir yerga quladi. Birodarlari chopib kelib, uni maydondan olib chiqib ketishdi. U ham orqaga jo‘natildi.
Ko‘p o‘tmay, Mahmud ham, Amir ham Janobi Haqning raxmatiga qovushishdi. Faxri koinot (s.a.v) ikkisini bir go‘rga ko‘mdilar.
Zamonlar o‘tar, ehtimol ularning hech ziyoratchisi bo‘lmas, hech kimning yo‘li ular yotgan go‘rning yaqinidan o‘tmas, ammo, ayni choqda, olamlarga raxmat qilib yuborilgan oliy shonli Payg‘ambarning muborak qo‘llari bilan jannat bog‘laridan biriga joylashtirilishganining o‘zi ulkan fazldir. Ular Janobi Mavloning aziz mehmonlari sifatida ikrom ko‘rishadi, Rasulullohga xizmatlarining, Islomga madad bo‘lganlarining mukofotini olishadi, jannat dasturxonlarida e’zoz topishadi.

* * *
Qamal boshlanganiga ancha kun bo‘lgan, qo‘ldagi oziqovqat tugab bormoqda. Abdulloh ibn Mug‘offal qal’adan bir tugun uchib tushganini ko‘rib qoldi. Yugurib borib, endi qo‘liga olgan edi, ustiga o‘ljalarga mas’ul shaxs yetib keldi.
— Joyiga qo‘y, birodar, u o‘lja hisobiga kiradi, dedi.
Abdullohning esa bergisi yo‘q edi.
— Vallohi, men buni hech kimga bermayman!..
Ikkisi shu tariqa tortishib turishganida Janobi
Rasulullohning nigohlarini his etishdi. To‘xtashdi. Payg‘ambarimiz kulimsirab, o‘lja yig‘uvchiga boqdilar.
— Mayli, ber unga, — dedilar.
Abdulloh tugunni ko‘targanicha, nigohlari yer chizib, birodarlarining yoniga keldi. Birga o‘tirib, tugun ichidagi yog‘ va go‘shtni birgalashib yeyishdi.
Bu orada ochlikni ketkazish uchun bir taom hozirlanayotgan, xonaki eshaklar so‘yilib, qozonlarga solingan edi. Atrofni pishayotgan go‘sht isi tutib ketdi. Rasululloh (s.a.v.):
—   Nima bu? — deb so‘radilar.
—   Go‘sht pishirilyapti, yo Nabiyalloh.
—   Nimaning go‘shti?
—   Xonaki eshaklar so‘yildi.
Sal o‘tib qo‘shin uzra bir nido yangradi:
— Bilib qo‘yinglarki, Olloh taolo va payg‘ambarisizlarga xonaki eshaklarning go‘shtini man qiladi, to‘kib tashlanglar!..
Pishib turgan go‘shtdan bir luqma ham yemay, to‘kib 338
tashlashdi. Ochlik davom etsa etsin. Ollohning va payg‘ambarining amri oyoqosti bo‘lmasin. Qo‘shindan ba’zilari ko‘pchilikning dardini arz etishdi:
— Ey Ollohning rasuli, ochlikdan toqatimiz kesildi. Yegani bir narsamiz qolmadi, — deyishdi.
Lekin Rasuli akramda (s.a.v.) ham ularga bergani bir narsa yo‘q edi. Qo‘llarini ochdilar:
— Ey Ollohim, bularning hollarini bilib turibsan. Kuchlari tugadi, quvvatlari qolmadi. Mening ham ularga beradigan hech narsam yo‘q. Bularga Haybarning eng boy, oziqovqati eng mo‘l bo‘lgan qal’asining fathini nasib et, — deya niyoz qildilar.

* * *
Bir kuni Janobi Rasululloh (s.a.v.) rohatsizlandilar. Bayroqni Hazrati Abu Bakrga (r.a.) berdilar, uning qo‘mondonligida jang qilindi. Natija chiqmadi. Ertasiga bayroq Hazrati Umarga (r.a.) berildi, yana ahvol o‘zgarmadi. Keyin ansorlardan biriga berildi, yana bo‘lmadi. Oltinchi kuni oqshomida Janobi Sayyidul anbiyo (s.a.v.) bunday niyat qildilar:
— Bayroqni ertaga shunday bir kishiga beramanki, u Ollohni va iayg‘ambarini sevadi, Olloh va payg‘ambari ham uni sevadi. Olloh uning qo‘li bilan fatx nasib etajakdir, — dedilar.
Bu so‘zlar musulmonlar orasida buyuk bir hayajon qo‘pishiga sabab bo‘ldi. Kim ekan u tole’li?.. Har kim bu yerga Ollohni va rasulini sevgani uchun kelgan, lekin Ollohga va rasuliga sevimli bo‘lish... bunday bir soadatga nomzod bo‘lishni istamaydigan odam bormikan?..
Kechasi bilan zehnlar shu o‘y bilan band bo‘ldi. Tongda uyg‘onilganida ilk xayolga kelgani yana shu o‘y bo‘ldi. O’ziga vazifa berilishini umri davomida boryo‘g‘i ikki daf’a juda orzu qilgan Hazrati Umar bir boqishdayoq ko‘zga tashlanib turadigan yirik gavdasiga qaramay, borligini sezdirish maqsadida yana old safga turib olib kutardi.
Nihoyat, Janobi Payg‘ambarimiz (s.a.v.) chodirlaridan chiqib keldilar. O’sha atrofda hozir bo‘lganlarni ko‘zdan kechirdilar va:
— Ali qaerda? — dedilar.
Qalblarda jo‘sh urgan xayajonlar bir ondayoq suv senilganday bosildi. Tongga qadar zehnlarni chulg‘ab turgan masala — tole’li insonnnng kim ekanligi masalasi hal bo‘ldi.
— Ey Ollohning rasuli, Ali ko‘zlaridan noliyapti, ko‘zlari og‘riyapti, — deyishdi.
— Chaqirib kelinglar.
Hazrati Alini (r.a) ko‘zi ojizlarni yetaklaganday qo‘lidan tutib olib kelishdi. Janobimiz tufuklaridan picha olib uning ko‘zlariga surkadilar va duo qildilar. Bir onda ko‘zlari ochildi. Berkilib parishon holga kelgan ko‘zlar xuddiki bu ko‘zlar emasdi. Va yana, kelgusidagi o‘ttiz yildan mo‘l hayoti bo‘yicha ham u ko‘z og‘rig‘i nimaligini bilmay o‘tajak.
Bayroq unga topshirildi, chekinmasdan olg‘a bosishga va jang qilishga amr etildi. Hazrati Ali (r.a.) bir necha odim yurib to‘xtadi, orqasiga qaramay:
—   Ular bilan nima uchun urushaman, yo Nabiyalloh? — deya so‘radi.
—   Ular bilan toki «Ollohdan boshqa iloh yo‘qdir. Muhammad Ollohning rasulidir», deya guvohlik bermagunlaricha jang qil. Agar guvohlik keltirsalar, mollarini, jonlarini qutqargan bo‘ladilar. Faqat Islomning haqqi qoladi. Hisoblari esa, Ollohga oiddir. To‘g‘ri ularning oldiga bor. Islomga da’vat qil. Olloh taoloning haqqini ularga xotirlat. Qasam ichaman, sening qo‘ling bilan bir insonni Olloh hidoyatga solishi sen uchun qirmizi tuyalarga molik bo‘lishingdan ham xayrlidir, — dedilar. (Muslim, 4/1872.)
Hazrati Ali askarlari bilan birga yahudiylarning qo‘rg‘oni sari yurdi. Janobi Rasulullohning (s.a.v.) amrlarini bajo keltirish uchun ularni Islomga da’vat qildi. Lekin foydasi bo‘lmadi.
Haybar ahli qal’adan tashqari chiqib, musulmonlarga hujum qilishdi. Zubayr ibn Avvom bilan Abu Dujona arslonlar kabi jang qilishardi. Bir payt Zubayr o‘zi savashib turgan yahudiyga Hazrati Alining hamla qilmoqchi bo‘layotganini ko‘rib qoldi va:
— Olloh haqqi, oramizga kirma! — deb uni nari ketkazdi va dushmaniga qaytadan xujum qildi. Bir necha hamlalardan keyin haligi yahudiy qonlar ichida yerga cho‘zildi. Holbuki, u haybarliklarning umidishonchi va hurmati baland, Yosir ismi bilan mashhur yigitlaridan edi.
Bu orada Hazrati Ali ham Haybar qal’asi qo‘mondoni Marhabning ukasi Horisni o‘ldirdi. Marhab ukasining o‘ldirilganini ko‘rgan zahoti qoni qaynab, savashga otilib chiqdi. O’zining sha’niga maqtovli she’rlar aytib, maydonga kirdi. Hazrati Ali ham uning ustiga bostirib borarkan, «Men onam Haydar (arslon) deb atagan yigitman!» derdi.
Olishuv boshlandi. Marhab shu kunga qadar mag‘lubiyat alamini totmagan, yana shunday bo‘lib qolaman, deb o‘ylar edi. Bir necha hamlalardan keyin Hazrati Ali bir qilich solgan edi, Marhabning qalqoni ikkiga bo‘linib ketdi. Ikkinchi urishida boshi to jag‘larigacha krq o‘rtasidan ajraldi. Haybar qal’asini burchakburchaklarigacha chinqiratib yuborgan bir hayqirish ila dumalarkan, bu paytda azob farishtalari uning yoqasiga yopishgan edilar.
Marhabning o‘limi yahudiylarni zir titratdi. Qo‘li bukilmagan, yelkasi yer iskamagan uningdek bir yigitning bunday o‘lim topishi hamda o‘z qal’asi yonginasida yerga cho‘zilishi hazilakam ish emasdi.
Musulmonlar tobora ustun kelib, savashni avjiga chiqarishardi. Buyuk Payg‘ambar (s.a.v.) kecha oqshom: «Olloh uning sababila fath ehson etajakdir», deb ta’riflagan Hazrati Alining (r.a.) jasurona harakatlarini ko‘rib, yanada g‘ayratga kelishar, g‘alabaga qadambaqadam yaqinlashayotganlarini ko‘rib turishganday edi. Nihoyat, Ollohning yordami yetishdi. Natat qal’asi qo‘lga kiritildi.
Bu yerga kelganlarining yettinchi kuni Hazrati Ali «Haybar fotihi» nomini qozondi.

* * *
Qal’adan o‘lja olingan g‘animat taqsimlandi. Haybarga kelgan hammaga hissa ajratildi. Hatto safar asnosi yo‘lda Rasulullohga uchrab, Madinaga hijrat qilmoqchiligini aytgan badaviyga ham ulush berildi. Ammo u hissasiga tushgan tuyalarni oldiga solib haydab, payg‘ambarlar Imomining (s.a.v.) huzurlariga keldi.
— Bular nima, ey Ollohning rasuli? — deb so‘radi.
— Bular g‘animatdan senga ajratilgan ulushdir.
Badaviy boshini saraksarak qildi.
— Men sizga shularni deb ergashmadim, — dedi. So‘ngra qo‘li bilan bo‘g‘iziga ishorat qilib, so‘zini davom ettirdi: — Mening tilagim mana shu yerimga sanchiladigan o‘q bilan shaxid bo‘lish va jannatga kirishdir.
Bu so‘zlarga nima deb javob berish mumkin?! Ichitashi bir bo‘lgan, tili bilan emas, yuragi bilan gaiiradigan, tuyalarga emas, jannatdagi mevalarga ko‘ngil bergan bu odamga nelar desa bo‘ladi?!
Faxri koinot (s.a.v.) uning samimiyatidan juda mamnun bo‘ldilar.
— Agar so‘zlaringda sodiq bo‘lsang, Olloh seni tasdiq etajakdir, — dedilar.

* * *
O’sha kunlari Madina o‘z boshlaricha Islom dinini qabul qilgan bir guruh kishini kutib olish bilan mashg‘ul edi.
Davs qabilasidan bir guruh kishi musulmon bo‘lish niyatida yo‘lga chiqib, bu dinning aziz payg‘ambarini ko‘rish orzuyida uzoq yo‘l bosib kelishdi. Bomdod namozi o‘qilayotgan pallada masjidga kirishdi. Imom namozning ilk rakatida Maryam surasini, ikkinchi rakatida Mutaffifin surasini o‘qidi. Musofirlar shunchalik charchoqlariga qaramay, Qur’on oyaglarini diqqat bilan tinglashdi.
Namoz tugaganida Davs qabilasi ahlini bir hayajon qoplab olgan edi.
— Ollohning rasuli namoz o‘qib bergan kishimi? — deb so‘rashdi ular.
—   Yo‘q.
—   Xo‘p, bizga uni ko‘rsatasizlarmi?
— Ollohning iayg‘ambari Madinada emaslar. Haybar qal’asida yahudiylar bilan urushyaptilar.
Bu xabar musofirlarga uncha xush kelmadi. Qisqa bir suhbatdan keyin qaror berildi.
— Birodar, bizga Haybar qal’asining yo‘lini ko‘rsatib yubormaysanmi? — deyishdi.
—   Sizlar ham Haybarga bormoqchimisizlar?
—   Albatta.
—   Xohlasalaring, bu yerda qolib mehmonimiz bo‘linglar.
—   Yo‘q, biz qarorimizni berib bo‘ldik. Yo‘lchi yo‘lida kerak.
Ammo yolg‘iz bormadilar. Habashistondan qaytgan guruh ham Janobimiz Haybarda bo‘lgan paytlarida kelib qolishini kim bilibdi deysiz. Ular ham yuklarini va Habash
Najoshiyi Janobi Payg‘ambarimizga (s.a.v.) nikohlab qo‘ygan Ummu Habibani Madinada qoldirib, «Qaydasan, Haybar?» deya Davs qabilasi vakillari bilan birga darhol yo‘lga tushishdi.
Bir kuni Janobi Rasulullohning (s.a.v.) huzurlariga birovning jasadini olib kelishdi. Endi unga oxirgi burch o‘talishi lozim edi. Ammo Janobimiz atrofdagilarga qarab:
— Birodarlaringizning namozini o‘qinglar, — dedilar.
Buning ma’nosi, men uning janoza namozini qilmayman, deganlari edi. Bu so‘z yuzlardagi rangni o‘zgartirdi; qalblarga g‘amqayg‘u to‘la og‘irliklar cho‘kdi. Ichda his etilgan qo‘rquvdan ko‘zlar so‘nik tortdi. Nabiylar Sarvariga boqqan nigohlarda:
«Nedir bu odamning qusuri, ey Ollohning Rasuli?» degan savol yo‘g‘iriq edi.
— Birodaringiz Olloh yo‘lida to‘plangan g‘animatdan o‘g‘irladi.
Unga berilgan bu ma’naviy jazo qolgan ishining marjon qiymatidan ko‘ra qiymatsiz bo‘lishida edi. (Abu Dovud, 3/91.)

* * *
Boshqa qal’alarda hali urush davom etardi. Janobimizning huzurlariga bo‘g‘zidan o‘q yegan kishining o‘ligini keltirishdi. Faxrul mursalin (s.a.v.) unga boqdilar:
—   O’shami? — deb so‘radilar.
—   Ha, o‘sha! — deyishdi.
O’q ayni o‘zi barmog‘i bilan ko‘rsatgan joyiga sanchilgan edi.
Shu tariqa uning so‘zlari chin yurakdan chiqqani anglashildi. Dili bir, tili bir, Ollohga va rasuliga aslo riyokorlikni o‘ylamaydigan bir inson ekani ochiq ma’lum bo‘ldi.
Rasululloh (s.a.v.) jubbalarini yechib, uni o‘radilar, o‘z qo‘llari bilan tuproqqa qo‘ydilar. Qo‘mish ishlari tugagach, Faxri olam (s.a.v.) Mavloga ko‘l ochdilar:
— Ollohim, bu sening qulingdir. Sening yo‘lingda o‘lish tilagida hijrat qilib kelgan edi. Shahid maqomida o‘lim topdi. Men ham bu ishning shohidiman, deb duo va niyoz etdilar. («Zodul Maod», 2150.)
343
Dunyodan o‘tayotgan ixlosli bir mo‘minning bundan ortiq yana qanday istagi bo‘lardi?! Olamlarga rahmat qilib yuborilgan Buyuk Payg‘ambar shaxsan o‘zlari shoxidlik berib tursalar, u odamga havas etmaslik mumkinmi?! Umri jaholat ichida kechgan, ammo oxirgi bir necha kunda olamlar Rabbining sevgili payg‘ambarini tanigan, dunyodan olishi mumkin bo‘lgan eng qiymatli yukni va oziqni olib, Huzuri Ilohiyga ko‘chgan bu baxtiyor badaviy kabi bo‘lishni kim istamaydi?!
Ollohim, unga havas ila boqqanlarga ham unga berganing nasibadan hissalar ato et!..

* * *
Endi yahudiylarning tayanchi qolmadi. Qal’alarini ketma-ket bo‘shatib chiqisharkan, oxirgi qal’alari bo‘lmish Votix bilan Sulalimda ham saqlana olmasliklariga ko‘zlari yetib, elchi yuborishdi.
Ozgina narsalarini olib chiqib ketish sharti bilan sulh taklif etishdi.
Takliflari qabul qilindi va urush to‘xtadi. Hozirlik boshlandi. Lekin keyinroq ikkinchi taklif yuborishdi.
«Bu yerlarning holatini qachon ekib, qachon yig‘ishtirish, qanday ishlovlar berishni biz yaxshi bilamiz. Bu joylarimizdan ketmasakda, mahsulotning yarmini berib turish sharti bilan ishchi sifatida ishlasak», deyishibdi.
Bu takliflari ham qabul etildi. Chunki Haybar tuprog‘i qanchalik unumdor bo‘lmasin, Madinadan bu yerlarga kelib dehqonchilik bilan mashg‘ul bo‘lish aslo qulay emasdi. Bu taklifni olib kelganlarga Rasuli akram (s.a.v.) bunday dedilar:
— Ammo bilib qo‘yinglar, xohlagan paytimizda sizlarni bu yerdan haydab chiqarishga haqqimiz bor.
Shu payt Madina yo‘lida chang ko‘tarildi. Saldan keyin bir to‘da ko‘rindi. Ular Habashistondan qaytgan muhojirlar bilan Davs kabilasidan kelgan musulmonlar edi. Bu hodisadan hamma, xususan, Rasuli karim juda mamnun bo‘lib ketdilar. Ja’far ibn Abu Tolibni quchoqlab, peshonasidan o‘parkanlar, ko‘ngildagi tuyg‘ulari tillariga ko‘chdi:
— Haybarning fathigami yo Ja’farning kelishigami — qay biriga ko‘proq sevinayotganimni ham bilmayman, — dedilar.
Yillardir vatanlaridan va din qardoshlaridan ayri qolgan insonlar ko‘zyoshlar bilan bir-birlarining bag‘rilariga otildilar, Davs qabilasi musulmonlari esa, Rasululloh (s.a.v.) bilan tanishishdi. Mo‘minlar bilan bir bo‘lib ketishdi.
Haybarga kelgan qofila ichida yana bir guruh — Rasululloh (s.a.v.) bilan ko‘rishish niyatida Yamandan kelgan musulmonlar ham bor edi. Ularning ham taqdirlari qiziq: Yaman sohillaridan kemaga minishdi, ochiq dengizga chiqishdi, lekin aksiga olib, shamol ular orzu etgan tomonga emas, boshqa yoqqa esdi. Kemalari surilibsurilib, Habashiston sohillariga borib qoldi. Yamanliklar u yerda Ja’far ibn Abu Tolib va uning do‘stlari bilan tanishishdi. Bir muddat o‘sha yerda qolishgach, endi ularga qo‘shilib, bu yoqlarga kelishdi.
Ichlarida Abu Muso alAsh’ariy ismli bir zot bor edi. Kelgusi butun hayoti davomida Janobi Rasulullohga va Islom diniga samimiy xizmatlari bilan olamga tanilajak inson! Abu Musoning ikki akasi Abu Burda bilan Abu Ruhm hamda amakisi Abu Amir ham kelganlar orasida edi.
Janobimiz urushda ishtiroq etgan mo‘minlar bilan maslahatlashib olgach, Habash muhojirlariga va boshqalarga ham xuddi jang qatnashchisi kabi ulush ajratdilar.