Assalomu alaykum!

Ro'za kitobi

Ro’za, qodir bo’lgan kishining niyat qilib, subhi sodiqdan kun botgungacha, qasddan yoki yanglishib yeb-ichishdan va jinsiy aloqadan tiyilishidir.

Ramazon ro’zasining farz bo’lish sababi

Ro’zaning farz bo’lish sababi ro’za tutiladigan oyda yo uning bir qismida hozir bo’lishdir. Ramazonning har bir kuni o’sha kunning ro’zasini tutish farz bo’lishining sababidir.

Hukmi va farz bo’lishining sabablari

Quyidagi uchta shart mavjud bo’lgan kishiga Ramazonning ro’zasini vaqtida tutish, agar tuta olmagan bo’lsa, uning qazosini tutish farz bo’ladi:
1. Musulmon,
2. Aqlli,
3. Balog’atga yetgan bo’lishi.

Ro’za tutishning vojib bo’lish shartlari

1. Ro’za tutishga mone’ bo’ladigan darajada og’ir kasal bo’lmaslik.
2. Hayzdan pok bo’lish.
3. Nifosdan pok bo’lish.
4. Muqim bo’lish.

Ro’za tutishning durust bo’lish shartlari uchta

1. Ro’za tutishni niyat qilish.
2. Ro’zani buzadigan amallar qilmaslik.
3. Hayzda, nifosda bo’lmaslik.

Rukni

Ro’zaning rukni qorin va jinsiy a’zolarning istagini yoki bularning istaklari hukmida bo’lgan ishlarni qilishdan, bajarishdan saqlanishdir.

Ro’za tutish natijasi

Farzni bo’ynidan soqit qilish va oxiratda ajr-savobga ega bo’lish.

UzIslamComdan olindi

Ro’zaning sifati va qismlari

Ro’za quyidagi qismlarga bo’linadi:
1. Farz.
2. Vojib.
3. Nafl.
4. Makruh.

1. Farz bo’lgan ro’za.
Ramazon ro’zasining adosi va qazosi, kafforat ro’zalari, nazr ro’zalari.

Izoh: Kafforat ro’za tutishni farz qiladigan asosiy holatlar: Ramazon ro’zasini bilib turib buzish, odam o’ldirish, zihor, ya’ni kishining o’z xotinini yoki uning bir a’zosini onasiga yoki onasining o’sha a’zosiga o’xshatishi. Bu uchta holat uchun tanaffussiz ikki oy ro’za tutish kerak. Qasamni buzgani uchun uch kun, hajda ihromda bo’lib ov qilsa, o’ldirilgan hayvon jinsiga ko’ra, turli miqdorda ro’za tutiladi.

2. Vojib ro’za nafl niyati bilan tutilgan va keyinroq buzilgan ro’zalarning qazosidir.

3. Nafl ro’za. Muharram oyining to’qqizinchi kuni (yoki o’n birinchi kuni) va o’ninchi kuni ro’za tutish.
a) Har arabiy oyning uch kunida ro’za tutish.
Bu uch kun oyning kechalari oydin bo’lgan 13, 14, 15-kunlaridir.
b)Haftaning dushanba, payshanba kunlari ro’za tutish.
d) Shavvol oyida bo’lib-bo’lib olti kun ro’za tutish.
e) Tutilsa savob bo’ladi, deb hadislarda aytilgan ro’zalar. Dovud, alayhissalom, ro’zalari kabi (u kishi bir kun ro’za tutib, ikkinchi kun tutmas edilar). Bu nafl ro’zalarning eng fazilatlisi va Allohga xush keladiganidir.
Bu aytilgan ro’zalardan boshqa vaqti tayin bo’lmagan, makruhligiga dalil bo’lmagan ro’zalar ham bor.

4. Makruh ro’za tanzihiy va tahrimiy makruh ro’zalarga bo’linadi. Tanzihiy makruh Muharram oyida to’qqizinchi yoki o’n birinchi kunlarini qo’shmasdan, faqat o’ninchi — Ashuro kuni tutilgan ro’zadir.
Tahrimiy makruh Ramazon hayiti va Qurbon hayiti, tashriq kunlari, faqatgina juma yoki faqatgina shanba kunida, Navro’z (21-mart) va Mehrjon (17-sentabr) bayramlari kuni ro’za tutishdir. Biroq Navro’z va Mehrjon ro’za tutishni odat qilgan kunlariga to’g’ri kelsa, u kunda ro’za tutishning karohiyati yo’qdir.
Ikki kun, o’rtada og’iz ochmay, birdaniga ro’za tutish, yil bo’yi ro’za tutish (tanzihiy) makruhdir.
Saharda niyat qilinishi shart bo’lmagan ro’zalar:
1. Ramazon kunlaridagi ro’za.
2. Vaqti tayin bo’lgan nazr ro’zasi.
3. Nafl ro’za.
Bu ro’zalarga sahardan to kun tikkaga kelishidan oldingi zuho vaqtigacha niyat qilsa bo’ladi.
Yana bu ro’zalarni, xoh musofir, xoh kasal bo’lsa-da, "œertaga ro’za tutaman" yoki "œnafl ro’za tutaman" deb niyat qilsa ham, ro’za durust bo’ladi.
Sog’lom va muqim kishi Ramazon ro’zasiga boshqa farz niyati bilan niyat qilsa-da, Ramazon ro’zasidan hisoblanadi. Ammo musofir bo’lsa (unga Ramazon ro’zasi farz bo’lmagani uchun) boshqa niyatda tutgan ro’zasi Ramazon ro’zasi o’rniga o’tmaydi. Chunki musofir qaysi niyatda ro’za tutsa, shu niyatdagi farz ro’zani ado etgan bo’ladi.
Bemor kishi Ramazon oyida boshqa farz ro’za tutishga niyat qilsa, tutgan ro’zasi Ramazondan yoki niyat qilgan boshqa farz ro’zadan hisob bo’lishi haqida ulamolar ixtilof qilganlar.
Vaqti tayin nazr ro’zani boshqa farz ro’za niyati bilan tutish durust emas.
Saharda niyat qilinishi farz bo’lgan ro’zalar:
1. Ramazon ro’zasining qazosi;
2. Ochilgan nafl ro’zaning qazosi;
3. Har qanday kafforat ro’za;
4. "œAlloh dardimga shifo bersa, bir kun ro’za tutaman", tarzidagi vaqti tayin bo’lmagan mutloq nazr ro’zasi.

UzIslamComdan olindi

Ramazon oyining ko’rinishi

Shubhali kun Ramazon qanday sobit bo’ladi?

1. Hilolning ko’rinishi bilan Ramazon boshlanadi.
2. (Osmon bulutli bo’lib) hilol ko’rinmasa, Sha’bon oyi 30 kunga to’lganidan so’ng Ramazon boshlanadi.
3. Yavmi shak (shubhali kun) Sha’bonning 29-kunidan so’ng kelgan va havo bulutli bo’lgani uchun Sha’bonning oxirgi kunimi yoki Ramazonning birinchi kunimi, aniqlab bo’lmaydigan kundir.
4. Yavmi shakda har turli ro’za makruhdir. Biroq niyat qilinganida taraddud ko’rsatilmay tutilgan nafl ro’za makruh emas. Ya’ni, bu kunda "œRamazonning birinchi kuni bo’lsa, Ramazon ro’zasi, bo’lmasa nafldir" tarzida niyat qilib ro’za tutmaslik kerak.
5. Nafl niyati bilan tutilgan ro’za shu kun Ramazon boshlangan bo’lsa, Ramazon ro’zasi hisobiga o’tadi.
6. Shak kunida taraddudli niyat bilan, ya’ni Ramazon bo’lsa, ro’zadorman, bo’lmasa ro’zador emasman, deb ro’za tutsa, bu Ramazon ro’zasi hisobiga o’tmaydi.
7. (Ramazondan oldin) Sha’bon oyining oxirida bir yoki ikki kun ro’za tutish makruhdir.
8. Ikki kundan ko’proq ro’za tutish makruh emas.
9. Muftiy shak kunida ommaning (niyat qilish muddati tugaguncha) niyat qilmasdan, (yeb-ichmay) kutishlarini, niyat qilish mumkin bo’lgan paytgacha ro’za (ya’ni bu kun Ramazondan ekanligi) aniqlanmasa, bu niyatsiz ro’zani ochishni buyuradi.
10. Muftiy, qozi va shak kunida niyat qilishni bilgan kishilar shak kuni ro’za tutadilar.

Oyni ko’rish

1. Kishi Ramazon yoki Shavvol oyini yolg’iz o’zi ko’rib, xabar bersayu, bu xabarni qabul qilinmasa, ko’rgan oyi Ramazonniki ekaniga qanoat hosil qilsa, ro’za tutadi.
2. Shavvol oyini aniq ko’rsa-da, ro’zani ochishi joiz emas.
3. Har ikki holatda keltirgan xabari qozi tomonidan rad qilinmasdan oldin ro’za tutmagan yo ochgan bo’lsa, bu kunlarni qazo qiladi, kafforat vojib bo’lmaydi.
4. Havo bulutli yoki chang bo’lgan paytda, to’g’riso’z kishining yoki mastur (na yolg’onchi van a to’g’riso’zligi ma’lum) kishining hilolni ko’rganlik xabari (qozi tomonidan) qabul qilinadi.
5. "œOyni ko’rganimga guvohlik (shohidlik) beraman", deyish shart emas.
6. Havo bulutli bo’lganida, ikki ozod erkak yoki bir ozod erkak ikki ozod ayol kishining, Shavvol hilolini ko’rish xabarini guvohlik lafzi bilan aytishi shart. Shunda ularning xabari qabul qilinadi.
7. Havo ochiq bo’lsa, Ramazon va Shavvol hilollarini ko’p kishilarning ko’rishi bu oylarning boshlanishiga shart qilinadi.
8. oyni ko’ruvchi kishilar miqdorini belgilash tegishli joydagi imomning vazifasidir.
9. Bir kishining guvohligi bilan tutilgan Ramazon ro’zasi 30 kun tutilsa ham, havo ochiq bo’lganida yangi oy, ya’ni Shavvol oyi ko’rilmasa, hayit qilinmaydi.
10. Ramazon kunlari to’lib, havo bulutli bo’lib turgan holatda, yakka kishi guvohligida boshlangan bo’lsa ham, hayit qilishning halolligiga ixtilof yo’qdir. Zulhijja hilolini ko’rish hukmi Shavvol hilolini ko’rish hukmi kabidir. Boshqa oylarning sobit bo’lishi uchun ikki to’g’riso’z erkakning yoki zino qilganlikda ayblanib, shar’iy jazo olmagan bir ozod kishi va ikki hur ayolning guvohligi shart.

Oy (hilol)

Bir o’lkada oy ko’rilishi, boshqa o’lkalarda ham ro’za tutishni farz qiladi. Fatvo shunga ko’radir. Ulamolarning ko’pchiligi shu fikrdalar. Tushdan oldin yo tushdan keyin ko’rilgan oy o’tgan kechaga emas, keyingi kechaga tegishlidir.

UzIslamComdan olindi

Ro’zani buzmaydigan narsalar

Ular yigirma uchtadir:
1. Ro’za tutganini unutib, taom yeyish.
Izoh: Payg’ambarimiz, sallollohu alayhi va sallam: "œRo’zador kishi ro’zasini esdan chiqarib biror narsa yeb qo’ysa, yegani Alloh bergan rizqidir, qazo qilmaydi", deganlar. Taom yeb turgan holatida ro’zadorligi esiga tushsa, yeyishni to’xtatadi, og’zidagi luqmani chiqarib tashlaydi. Ro’zasi esiga tushganida ham, yeyishda davom etsa yoki og’zidagi luqmani chaynayversa, bunga kafforat lozim bo’ladi. Ro’zadorning jinsiy aloqa qilishining hukmi shu kabidir.
2. Ro’zadorligini unutgan holda ichimlik ichish, jinsiy aloqa qilish.
3. Ro’zadorligini unutib ovqat yeyayotgan kishi iftorgacha chiday olmas darajada och yoki tashna bo’lsa, unga ro’za tutgani eslatilmaydi. Iftorgacha sabr qilishga kuchi yetishi aniq bo’lsa, ro’zadorligi eslatiladi.
4. Erkak yoki ayolning shahvat qo’zg’aydigan joyga tikilib qolib, shahvat suvi chiqishi.
5. Shahvat qo’zg’ovchi narsalarni (uzoq) o’ylab qolib, shahvat suvi chiqishi.
6. Sochga yog’ (rang) surish.
7. Surma qo’yish yoki ko’zga rang surish, garchi surilgan narsaning ta’mi sezilsa ham.
8. Qon oldirish.
9. G’iybat qilish.
10. Ro’zani buzishga niyat qilib, buzmaslik.
11. O’zi xohlamagan holda tutun yutishi.
12. Tegirmon (un) changi bo’lsa ham, tomoqdan o’tishi.
13. Tomoqdan pashsha yoki chivin o’tib ketishi.
14. Og’izda qolgan biror narsaning ta’mini tupugi bilan yutish.
15. Ertalab ehtilom bo’lib uyg’onish, hatto kechqurungacha junub holida qolsa ham.
16. Zakariga yog’ surish.
17. Quloqdan suv kirib ketishi.
18. Qulog’ini kavlagan cho’pdagi kirni olib, yana shu cho’p bilan quloq kavlash.
19. Burun suvini (manqa) tortib, ichga yutish.
20. Og’iz to’la kelib, keyin ichga qaytib ketgan qusuq.
21. Barmog’ini tomog’iga tiqib og’iz to’lmaydigan holda qusish.
22. Tishlar orasida qolgan no’xotdan kichikroq narsani yutish.
23. Og’izga sedana, kunjut kabi kichik narsalarni solib, ta’mi yo’qolib ketgunicha yutmay chaynash.

UzIslamComdan olindi

Ro’zani buzib, qazo va kafforatga sabab bo’ladigan holatlar

Quyidagi 22 harakatni o’z xohishi bilan qasddan qilgan kishining ro’zasi buziladi, unga ham qazo, ham kafforat vojib bo’ladi.
1. Jinsiy aloqa qilish yoki xoh ayol, xoh erkakning orqa yo’lidan qo’shilish. Sherigiga ham qazo va kafforat vojib bo’ladi.
2. Xoh oziq, xoh dori bo’lsin deb biror narsa yemoq.
3. Xoh oziq, xoh dori bo’lsin deb biror narsa ichmoq.
4. Og’izga kirgan yomg’ir (qor) tomchisini bila turib yutmoq.
5. Xom go’sht (hidlangan, achigan) bo’lsa ham yeyish, kishini ijirg’antiradigan darajada qurt bosgan go’sht bundan mustasno, chunki ozuqalik belgisi yo’qolgani uchun, yeganning ro’zasi buziladiyu, kafforat vojib bo’lmaydi.
6. Mol charvisi yog’ini yeyish.
7. Qovurilgan go’sht yemoq.
8. Bug’doy donasini og’izga solib chaynab, yutish.
9. Bug’doy donasini tish bilan maydalab, yeyish. Biroq bir dona bug’doy chaynalaverib, erib ketib tomoqdan o’tsa, ro’za buzilmaydi, kafforat vojib bo’lmaydi.
10. Bug’doy donasini og’izga solib yutish, og’izga kunjut solib yeyish.
11. Bug’doy, kunjut kabilardan bir necha donalarni yeyish.
12. "œArmaniy tuprog’i" deb ataluvchi (ilgarilari dori sifatida foydalanilgan) tuproqni yeyish.
13. O’zi yeb o’rganib qolgan tuproq yo kesakni yeyish.
14. Tuz yeyish.
15. Xotinining yoki suygan kishisining tupugini yutish.
16. G’iybat qilib, keyin ro’zam buzildi, deb narsa yeyish.
17. Qon oldirganidan so’ng, ro’zam ochildi deb, biror narsa yeyish.
18. Erkak va ayolning shahvat bilan jinsiy a’zolarini bir-birlariga tekkazib (inzol, jinsiy aloqa hosil bo’lmasdan), keyin ro’za ochilganini o’ylab, biror narsa yeyishlari.
19. Erkak vqa ayolning shahvat bilan (inzol bo’lmasdan) o’pishishganidan keyin, ‘ro’za ochildi’ deb o’ylab, biror narsa yeyishlari.
20. Shahvat bilan quchoqlashganidan keyin, "œro’za ochildi" deb o’ylab, taom yeyish.
21. Mo’ylovini yog’laganidan so’ng, ro’za ochildi deb taom yeyish.
16-, 17-, 18-, 19-, 20-bandlarda kelgan masalalarda kishi bir fiqh olimining fatvosiga tayanib yoki hadisning sharhini bilmagani uchun (noto’g’ri tushunib) ro’zasini ochsa, kafforat lozim bo’lmaydi. Agar kishi hadis sharhini bilsa ham ro’zasini ochsa, kafforat vojibdir. Majbur holda, ya’ni erkakka bo’ysunib jinsiy aloqada bo’lgan ayolga ham kafforat vojib bo’ladi.

UzIslamComdan olindi

Kafforatni bekor qiluvchi holatlar

Ro’zasi ochilib, kafforat qilishi kerak bo’lgan kunda kishi ro’za ochishni muboh qiladigan kasallikka uchrasa, ayol hayz yoki nifos ko’rsa, kafforat bekor bo’ladi.
Kafforat lozim bo’lgan kishi (shu kunda) majburiy safarga chiqadigan bo’lsa, kafforat bekor bo’lmaydi.

Ro’za kafforati

Kafforat lozim bo’lgan kishi, musulmon bo’lmasa ham, bitta qul ozod qilishi, bunga kuchi yetmasa, tanaffussiz, ro’za hayit va Qurbon hayitlari bo’lmagan vaqtda ikki oy ro’za tutishi, agar bu tartibda ro’za tuta olmasa, bir kunda ikki bor: ertalab va kechqurun (yo kechqurun va saharda) 60 faqirning har biriga yarim so’ bug’doy yoki un yoki qovurilgan un yoki bir so’ xurmo yoki bir so’ arpa yoki bulardan birining qiymatini (pulini) bersa ham bo’ladi.

Kafforatlarning birlashuvi

Bir kishi yeb-ichish sababi bilan bir necha kunning ro’zasini ochsa, bu kunlar ikki Ramazondan bo’lsa ham, ularning hammasi uchun bitta kafforat yetarlidir. Faqat kafforatini o’tab, so’ng yana kafforat lozim ish qilsa, kafforat qayta vojib bo’ladi.
Quyidagi hollarda ro’za ochiladi, kafforat lozim bo’lmaydi.
1. Xom guruch yemoq.
2. Xamir yemoq.
3. Oddiy un yemoq.
4. Og’izga bir hovuch tuz solib, yemoq.
5. Loy yemoq.
6. Danak yemoq.
7. Paxta yemoq.
8. Qog’oz yemoq.
9. Xom behini pishirmay yemoq.
10. Pishmagan xom yong’oq yemoq.
11. Shag’al yutish.
12. Temir yutish.
13. Tuproq yutish.
14. Tosh yutish.
15. Ukol qildirish.
16. Burunga dori quyish.
17. Tomoqdan bir narsa oqizish.
18. Quloq teshigidan yog’ yoki suv tomizish.
19. Qorin ustiga yoki boshqa yerga dori sursa, dorining badanga singib, oshqozonga borishi.
20. Boshga surilgan dorining dimog’iga yetishi.
21. Og’ziga kirgan yomg’ir tomchisining ichga ketishi.
22. Og’izga kirgan qor tomchisining ichga ketishi.
23. Tahoratda og’iz chayganida, ichiga suv ketib qolishi.
24. Zo’rlanib, jinsiy aloqaga majbur bo’lib, ro’za ochilishi.
25. Erkak tomonidan ayolning jinsiy aloqaga majburlanishi (faqat ayol uchun, erkakka qazo va kafforat lozim).
26. Xoh qul, xoh nikohli ayolning ish paytida kasal bo’lib qolishdan qo’rqib ro’zasini ochishi.
27. Ro’zador uxlayotganida boshqa kishining og’ziga suv quyishi.
28. Ro’zadorligini unutib yeb-ichgan kishi ro’zasi esiga tushsa ham yeb-ichishda davom etishi.
29. Ro’zadorligini unutib jinsiy aloqada bo’lib, so’ng yana qasddan aloqa qilishi.
30. Saharda niyat qilmasdan, kunduzi niyat qilib, keyin ro’zasini ochishi.
31. Musofirning iqomatni niyat qilgach, iftordan oldin biror narsa yeyishi.
32. Muqimning saharda niyat qilib, safarga chiqqach, biror narsa yeyishi.
33. Na ro’za tutishga van a tutmaslikka niyat qilmay kechgacha (och, suvsiz) yurish.
34. Bomdod vaqti kirganida, hali subhi sodiq bo’lmadi, deb o’ylab, saharlik qilish.
35. Subhi sodiq kirganida hali tong bo’lmadi, deb o’ylab jinsiy aloqa qilish.
36. Quyosh botmay, iftor vaqti bo’ldi deb, iftor qilish.
37. Jirkanch va og’ir gunoh bo’lsa ham, o’likka yaqinlik qilib, maniy chiqishi.
38. Hayvonga yaqinlik qilib, maniy chiqishi.
39. Ayolning soniga, qorniga surkalib, inzol bo’lishi.
40. O’pishganida ehtilom bo’lishi.
41. Er-xotinning tanosil a’zolarini bir-biriga tekkizib, ehtilom bo’lishi.
42. Ramazon ro’zasidan boshqa har qanday ro’zani ochish.
43. Uxlayotgan payti jinsiy aloqa qilingan ayol (erkakka kafforat vojib bo’ladi).
44. Ayolning tanosil a’zosiga har qanday maqsad bilan suyuqlik tomizish.
45. Ho’l barmoqni anal teshigiga tiqish.
46. Yog’li barmoqni anal teshigiga tiqish.
47. Ayolning ho’l yoki yog’li barmog’ini tanosil a’zosi ichiga tiqishi.
48. Anal teshigiga paxta kabi narsani kirib ketgunicha botirish.
49. Ayolning paxta kabi narsani tanosil a’zosining ichiga kirgizishi.
50. O’zi xohlab (qasddan) tomog’idan tutunni o’tkazishi (ya’ni undan nafas olishi).
51. Og’iz to’lmagan holda bo’lsa ham, o’zini zo’rlab qusish.
52. Og’iz to’lib kelgan qusuqni ro’zadorligini bilib turib, qaytarib (ichiga) yutish.
53. Tishlar orasida qolgan no’xat donasi hajmidagi narsani yeyish.
54. Kunduz niyat qilishdan oldin, unutib, biror narsa yeganidan so’ng niyat qilish.
55. Ramazon oyi ichi bo’lsa ham, kishining hushdan ketishi. Biroq kishi kunduzi yoki kechasi hushdan ketganida shu kunning ro’zasini qazo qilmaydi.
56. Ramazon oyining ba’zi qismida jinni bo’lib qolish. Biroq (jinni bo’lib qolgan kishining) kecha yoki kunduzning niyat qilish muddatidan keyin aqli kirsa, o’sha kungi ro’zaning qazosini tutmaydi.

UzIslamComdan olindi

Ro’zadorga nima makruh va nima makruh emas

Makruh amallar

1. Tatib ko’rish.
2. Zarurat bo’lmasa-da, bir narsani chaynash.
3. Og’izga ta’m beradigan hech qanday moddasi bo’lmagan saqich chaynash.
4. Jinsiy aloqaga mayl qilishidan amin bo’lmagan paytida o’pishish.
5. Jinsiy yaqinlik qilishdan o’zlarini tiyib qolishga ishonchlari bo’lmasa ham, (er-xotinning) a’zolarini bir-birlariga tekkizishlari.
6. Og’izni tupukka to’ldirib yutish.
7. O’tkir nashtardek narsa bilan qon oldirish kabi holdan toydiradigan bir amal qilish.

Makruh bo’lmagan amallar

1. Jinsiy aloqaga mayl qilishdan amin bo’lgan holatda o’pishish.
2. Er-xotinning ana shunday amin holatda o’pishishlari.
3. Mo’ylabni yog’lash.
4. Ko’zga surma qo’yish.
5. Holsizlanish yoki quvvatdan ketib qolishdan amin bo’lsa, qon oldirish.
6. Tushdan keyin misvok ishlatish (xoh tushdan oldin, xoh keyin, xoh ho’l, xoh quruq misvok ishlatish sunnatdir).
7. Og’izni chayish.
8. Burunni chayish.

Ro’zadorga mustahab bo’lgan amallar

1. Saharlik qilmoq.
2. Tong otishiga yaqinroq paytda saharlik qilish.
3. Havo ochiq kunlarda iftorni kechiktirmaslik.

UzIslamComdan olindi

Ro’za tutmaslik uchun sabab bo’ladigan uzrlar

Uzr (yoki ariza) kishini ro’za tutishdan to’xtatdigan omildir. Ro’za tutmaslikka uzr va ro’za ochilsa gunoh bo’lmaydigan omillar sakkiztadir: kasallik, musofirlik, ro’za tutmaslikka majburlanish, homiladorlik, emizuvchi ayol, ochlik, suvsizlik, o’ta qarilik.
1. Bemor odam kasalligi kuchayishidan yoki tuzalishi kechikishidan qo’rqsa.
2. Homilador ayol qornidagi bolaning tushib qolishidan yoki o’zining o’lib qolishidan yoki kasal (betob) bo’lib qolishidan qo’rqsa.
3. Emizuvchi ayol o’zi yoki emizayotgan bolaning kasal yoki aqli zaif bo’lib qolishidan qo’rqsa. Bola o’z farzandimi yoki boshqa kishining bolasimi, farqi yo’q. bu mavzuda qo’rquv o’tmish tajribasidan chiqqan xulosaga yoki to’g’riso’z mutaxassis va musulmon shifokorning tavsiyasiga asoslanadi.
4. Kishining o’limga sabab bo’ladigan suvsizlikka duchor bo’lishi.
5. Kishi o’limiga sabab bo’ladigan shiddatli ochlikka duchor bo’lganida ro’zasini ochishi joizdir.

Musofirlik uzri

Tong otmasdan yo’lga chiqqan yo’lovchi (musofir) ro’za tutmasligi joiz, biroq hamrohlarining ko’pchiligi ro’zador bo’lsa va ozuqalarini baham ko’rishsa, ro’za tutishi fazilatliroq. Hamrohlari ro’za tutmasa va uning ro’zadorligi boshqalarga malol kelsa, ro’za tutmagani yaxshi.

UzIslamComdan olindi

Vasiyat va qazo (o’lim)

Bemorlik, musofirlik va shunga o’xshash sabablar bois ro’za tutolmagan hamda uzri tugamasdan o’lgan kishiga tutolmagan ro’zalari uchun kafforat berishni vasiyat qilish vojib emas.
Uzrli bo’lganlari uchun ro’za tutolmagan, uzrlari tugagach, ya’ni bemor tuzalgach va musofir muqim bo’lgach, tutolmagan kunlarining qazosini (bir kuniga bir kun) tutadilar.
Qazo ro’zalarni tanaffussiz tutish shart emas.
Qazo ro’zasini tutib bo’lmay, keyingi Ramazon oyiga kelsa, qazoni to’xtatib, farz ro’zani tutadi va qazoni tutmagani uchun fidya bermaydi (qazoni keyin tutib beradi).

Qarilik kafforati

Ro’za tutolmaydigan darajada qari, quvvatsiz bo’lgan chol va kampirlarning ro’za tutmasliklari joiz. Biroq ular bir kunga yarim so’ bug’doy miqdorida fidya beradilar. Davolash imkonsiz bo’lgan kasallikka chalinganlar ham o’ta qari kishilar hukmidadir, ular ham farz ro’za uchun fidya berishlari mumkin.

Umr bo’yi ro’za tutishni nazr qilish

Umr bo’yi ro’za tutishni nazr, ahd qilgan kishi ro’zg’or tashvishlari bois bu nazrni bajarolmasa, ro’za tutmaydi, balki o’rniga fidya beradi. Faqir bo’lgani tufayli fidyaga qodir bo’lmasa, istig’for qiladi.

Kafforatni to’lashdan ojiz bo’lsa

Qari odam qasam ichib, qasamini buzsa yoki odam o’ldirsa va buning kafforatini to’lash uchun ozod qilishga qul topa olmasa yoki kafforat ro’zasini tutmay, umrining qarilik kunlariga qoldirgan bo’lsa, fidya joiz emasdir. Chunki fidya Ramazon ro’zasi uchundir.

UzIslamComdan olindi

Nafl ro’za

Nafl ro’za tutgan kishi hech bir uzrsiz, qazosini tutish sharti bilan ro’zasini buzishi mumkin. Ziyofat, uni berganga, taklif qilinganga ro’zani buzish uchun uzrdir.
Zero, bu holatda ro’za ochish ko’p savobli bo’lishi aytilgan.
Izoh: Payg’ambarimiz, sallollohu alayhi va sallam: "œkimki ziyofatga chaqirgan dindosh birodarining ko’nglini sindirmasdan, tutgan ro’zasini buzsa, amal daftariga ming yillik ro’za savobi yoziladi. Agar do’sti uchun buzgan nafl ro’zasining qazosini tutsa, ikki ming yillik ro’za savobi yoziladi", deb marhamat qilganlar.

Nafl ro’zasining qazosi

Nafl ro’zani, qanday sabab bo’lishidan qat’i nazar, buzgan kishi, albatta, qazosini tutishi kerak. Biroq ikki hayit va tashriq kunlari jami besh kun tutilgan nafl ro’za buzilsa, qazo tutish lozim bo’lmaydi (chunki bu kunlarda ro’za tutish haromdir).

Bajarilishi shart bo’lgan nazr qilingan namoz va ro’za

Quyidagi uch shart bo’lsa, nazrga vafo qilish lozimdir.
1. Nazr qilingan amal vojib amal bo’lsin.
2. Nazr qilingan amal vasila, ya’ni tahorat kabi bir amal uchun shart bo’lgan amal bo’lmasin.
3. Nazr qilingan amal aslida adosi farz bo’lgan amal bo’lmasin, besh vaqt namoz, Ramazon ro’zasi kabi.
Binobarin, bemorni ziyorat qilishni, tilovat sajdasi qilishni, tahorat qilishni nazr qilish bilan ularning adosi lozim bo’lmaydi.
Qul ozod qilishni, e’tikofga kirishni, nafl namoz o’qishni, nafgl ro’za tutishni nazr qilishi durust.
Bir shartga bog’liq bo’lmagan yoki shartga bog’liq bo’lgan (ya’ni, "œog’lim harbiy xizmatdan qaytsa, qo’y so’yaman" kabi) nazr shart sodir bo’lganida bajarilishi lozimdir.
Ikki hayit kunlarida ro’za tutishni nazr qilish durustdir. Faqat tutsa, u kunlarda tutmay, boshqa kunda tutish kerak. U kunlarda tutsa nazr bajariladi, ammo ro’za tutgan gunohkor bo’ladi.
Nazr aynan belgilangan vaqtda, makonda, pulda, aytilgan kambag’aldan boshqa vaqtda, makonda, pulda va boshqa kambag’alga berilsa ham nazr ado etilgan bo’ladi. Ya’ni:
— Sha’bon oyida ro’za tutishni nazr qilib, Rajab oyida tutish;
— Makkada o’qishni nazr qilgan ikki rakat nafl namozni Misrda o’qish;
— tayinlangan pulning o’rniga (o’sha miqdorda) boshqa pulni sadaqa qilish;
— faqir Ubaydullohga atalgan nazrni kambag’al Abdullohga berish joizdir.
Nazr qilish shartga bog’liq bo’lganida, shart sodir bo’lmasidan oldin ado etilsa, o’ringa o’tmaydi.

UzIslamComdan olindi