Кибрнинг сабаблари
Ўзини юқори олган одам кибр аҳлидан бслади. Камолот сифатларининг соҳиби бслган одам сзини бошқалардан юқори олмайди. Камолот сифатлари сса диний ва дунёвий бслади. Динийлари илм ва амал бслса, дунёвийлари насаб, жамол, қувват, мол ва тарафдорлари ксп бслишидан иборатдир.
Буларнинг ҳаммаси еттитадир:
1. Илм. Илмга уринган баъзи одамлар мутакаббирлик дардига жуда ҳам тез чалинадилар. Улар сзича илмнинг жамолига ва камолига маҳлиё бслганлари ҳолда сзларини юқори олиб, сзгаларга паст назар билан қарашни бошлайдилар.
Уларнинг кибри икки сабабга оид бслади.
Биринчи сабаб — илм деб аталаётган нарса ҳақиқий бслмайди. Ҳақиқий илм орқали банда А оббини ва сзини схши танийди. Ҳақиқий илм сгаси тавозуъли бслади ва кибрга сқин ҳам йсламайди.
Аллоҳ таоло «Фотир» сурасида: «Албатта, Аллоҳдан Унинг уламо бандаларигина қсрқирлар», деган (28-ост).
Иккинчи сабаб — илмга уринган бслса ҳам, сзи нафси бузуқ, хулқи ёмон одам бслишидир. Бу каби одамлар қанча илм олсалар ҳам сзларини снгламаганлари учун ёмон сифатлар уларни тарк стмайди. Аотсғри шахсда пайдо бслган илм сгасининг мутакаббирлигига сабаб бслиши ажабланарли ҳол смас.
2. Амал. Бу ердаги амалдан ибодат ҳам ксзда тутилади. Бу турдаги кибр кспроқ обид ва зоҳидларда бслади ва икки қисмдан иборат бслади.
Биринчи қисм дунёвий ишларда бслади. Унда, одамлар фақат уларни зиёрат қилиши кераклигини даъво қиладилар. Одамлар уларнинг ҳожатларини чиқаришлари, улуғлашлари, жой бсшатишлари, доимо уларнинг тақволари ва ибодатларини мадҳ қилиб туришлари лозимлигини даъво қиладилар.
Иккинчи қисм диний ишларда бслиб, унда даъвогар сзидан бошқалар нотсғри йслдан бораётганларини ва ҳалокатга учрашларини даъво қилади.
Имом Муслим ривост қилган ҳадисда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қачон бир одамнинг «одамлар ҳалок бслди», деганини сшитсангиз, унинг сзи снг ҳалок бслганидир», деганлар.