Adolat shu gapni aytganidan keyin Toshbolta g‘alati ovoz chiqarib ingradi. Omonullo ovoz chiqishi bilan unga qaradi. Toshbolta kipriklarini pirpiratib, iltijo bilan boqardi. So‘ng ko‘zlarida yosh paydo bo‘ldi. «Xotinining gapi yoqmay bir nima demoqchi bo‘lyapti», — deb o‘yladi Omonullo. Keyin tinmay javrayotgan xotinning gapini bo‘lib, so‘radi:
— «Shilta» deyishga biror asosingiz bormi?
— Voy, asosmi? Asos tiqilib yotibdi. Bu qiz o‘lgurning oldingi direktorga o‘ynash bo‘lganini yetti yoshdan yetmish yoshgacha — hamma biladi. Endi yangi direktorning to‘shagini obod qilyatuvdi.
Bu gapdan keyin ham Toshbolta ingradi.
— Nimaga g‘ingshiysiz? — dedi Adolat ovozini balandlatib. — Boqqa borib kelganlaring yolg‘onmi? har bo‘l, o‘g‘ri bo‘l, insof bilan bo‘l-da! Boshingda ering bo‘lganidan keyin o‘tirmaysanmi uyingda...
Adolatning og‘zidan chiqqan keyingi gaplarni Omonullo bozor yo‘lida «folingdan ochayinmi, molingdan ochayinmi», deb o‘tirguvchi lo‘li xotinlardan eshitib, bulardan boshqa tuzukroq gap chiqmasligini bilgani uchun ham achchiqlanmagan edi. Ammo eri bu ahvolda yotgan ayoldan shu gapni eshitib g‘azabi qo‘zg‘adi.
— Siz biron yerda ishlaysizmi? — deb so‘radi dag‘allik bilan.
—Ishlamay nima, shunga boqimanda bo‘lib o‘tiramanmi? Maktabda ishlayman.
— Kim bo‘lib, farroshmi?
— Vey, nima deyapsiz? Men o‘qituvchiman. Oliy ma’lumotli o‘qituvchiman!
— O’qituvchi?.. Maktabning ham, bolalarning ham sho‘ri qurigan ekan unda, — Omonullo shunday deb o‘rnidan turdi.
— Voy, voy, og‘zingizga qarab gapiring, nima deyapsiz?
— Og‘zingizdan chiqayotgan gaplarni qarang.

— Gaplarimga nima bo‘pti? Vey, sen kimsan o‘zing, menga tanbeh beradigan? Sen borib o‘zingning xotiningga qil dag‘dag‘angni, bildingmi? Sen yigirma yil shunaqa traktorchi bilan yashachi, ko‘raman ahvolingni!
— Hov opa, tilingizni tiying, bunaqa deyishga haqqingiz yo‘q, — dedi shu paytgacha jim turgan depara vakili.
— O’zing tiy tilingni. Qani, bir jo‘nab qollaring-chi, huv, qoralaring o‘chsin-a...
Omonullo o‘zini xotinning shallaqiligiga e’tibor bermaganday tutib, ko‘cha eshik tomon yurdi. Hovli o‘rtasiga yetganda to‘xtab, vakilga topshiriq berdi:
— Leytenant, bu opangizni rayonga chaqirib so‘roq qilasiz. Natijasini yozma ravishda yetkazasiz.
Vakil bu topshiriqni po‘pisa uchun berilganini anglab, baland ovozda:
— Xo‘p bo‘ladi, o‘rtoq kapitan! — deb qo‘ydi.
Bu po‘pisadan keyin sal popugi pasayar deb o‘ylashgan edi, yo‘q, aksi bo‘lib chiqdi:
— Rayoningga desang, rayoningga boraman. Kerak bo‘lsa Maskovingga boraman. Meni qo‘rqitmay qo‘yaqol. Sen o‘g‘rini qo‘rqit, banditni qo‘rqit. Mening nimamni so‘roq qilasan? O’g‘rilik qilibmanmi, g‘arlik qilibmanmi?
Omonullo bu xotinga hatto shayton ham bas kelolmasligini anglab, qadamini tezlatgan edi, kutilmaganda Adolat:
— To‘xtang, hay to‘xtang, — deb qoldi.
Hozirgina sensirab, qarg‘ash darajasiga yetgan ayolning sizsirashi, ovozining muloyimlashuvi g‘alati edi. Shuning uchun ham vakil beixtiyor:
— Ha, opa, tinchlikmi? — deb yubordi.
— Senda gapim yo‘q, sen ketaver, — dedi Adolat unga, keyin Omonulloga yaqinlashib so‘radi: — Men mollarni olgani qachon boray?
— Qaysi mollarni? — dedi Omonullo xuddi tushunmaganday.
— Voy, qaysi deganingiz nimasi? Erim olib kelgan mollar-chi!
— Mollar sizga berilmaydi, egasiga beriladi.
— Egasini ko‘rib turibsiz-ku?
— Yaxshilab qarang, tuzating. Tuzalganlarida borib oladilar.
— Voy, savil, voy savil...
Adolat shunday deb qolaverdi.

Ko‘chaga chiqib mashinaga o‘tirishgach, Omonullo «uf» tortdi:
— Agar shu odam o‘lsa, to‘g‘ri jannatga boradi. Bu odam bilan savol-javob bo‘lmaydi, — dedi, u.
— Nega? — deb so‘radi vakil kulimsirab.
Omonullo bu xotinning shallaqiligidan bezib Fotima o‘qib bergan satrlarni eslagan edi. Mirzo Bobur Husayn Boyqaroning katta xotini Beka Sultonbegimni yoza turib, «ko‘p kajhulq edi», deb «yaxshi kishining xonasidagi yomon xotun shu dunyoning o‘zidayoq uning do‘zaxidir», degan mazmundagi baytni yozgan ekan. Hozir shu bayt mazmuni yodiga kelib aytvordi shu gapni. Vakilning «nega?» degan savoliga esa Boburdan misol keltirishni istamay, soddagina qilib: «Bu xotin bilan yashagan erkak do‘zax muddatini o‘tab bo‘lgan hisoblanadi», deb qo‘yaqoldi.
Ular bu uydan chiqib to‘g‘ri sovxoz idorasiga bordilar. Yangi direktor «Nafisa Boltaeva nima uchun kelgan edi?» degan savolga «Men rahbar bo‘lganimdan beri uni ko‘rganim yo‘q. Tursunali akamga kelib turardi», deb javob berdi. Omonullo gapni har qancha chalg‘itsa ham «kelmagan, ko‘rmaganman», deb turib oldi.
Omonullo xayrlashar mahalida «yana kelamiz, uchrashamiz», deganida ham u «yana kelsangiz ham gapim shu: ko‘rmadim», — dedi.
Yangi direktor aldamadi: Nafisa kelganida u shaharda edi. Juvonning kelib-ketganini bog‘ qorovulidan eshitib, «eh attang!» deb afsuslangandi. Omonulloning savollaridan keyin «yaxshi hamki u falokat kelganida yo‘q ekanman», deb shukr qildi.

LUQMA
(Qotillikdan avvalroq sodir bo‘lgan voqea)

Tursunali boyligini qaerga yashirganini aniq aytgan bo‘lsa ham Tengiz shoshilmadi. Qish o‘tib bahor kelsa-da, xazina haqida gap ochmasdan yuraverdi. Bu orada Tursunalining yarasi tuzaldi. Lager huzuridagi hibsxonada yotib, tergovchi so‘roqlariga javob berdi. Tursunalining baxtiga tergovchi uni urmadi, qiynamadi-yu, oxir-oqibat «o‘zini himoya qilayotganida meyorni oshirib yuborgani uchun» yana qo‘shib berishdi. Lager hibsxonasidan chiqqanida Tengiz uni yo‘qlab, dalda berdi:
— Umrim qamoqda chirir ekan, deb afsuslanma. Agar aytganing rost chiqsa, seni yurtingdagi lagerga jo‘nattiraman. Muddating yarmidan o‘tishi bilan erkinlikka chiqasan. Mening gapim — gap!
Tursunali bu gaplarga bir ishonib, bir ishonmay yurdi. Ishonmagani — muddati yarimlagunicha kim boru kim yo‘q. Ayniqsa, bu o‘g‘rilar olamida bugun bor odamning ertaga izsiz ketishi hech gap emas. Bu Tengiz deganlari ham kerilib yurgani bilan zo‘rrog‘iga duch kelsa, iniga kirib ketishi aniq. Tengizning gapiga ishonganining sababi esa, undan bo‘lak hech kim dalda bermadi. Va’da yolg‘on bo‘lgan taqdirda ham harholda dalda edi. «O’g‘rilan bir so‘zli», deb eshitgan. Uning umidi shundan edi.
Bahor yomg‘iri ezib yog‘ayotgan kunlarning birida Tursunali Tengizga duch kelib:
— Topdilaringmi, aldamabmanmi? — deb so‘radi. Bu bilan «Va’dangni qachon bajarasan?» demoqchi edi. Tengiz uning maqsadini anglab, yuziga yengil shapati urib qo‘ydi:
— Shoshilma, har ishning vaqti-soati bor.
— Topdinglarmi o‘zi? — dedi Tursunali, Tengizning javobidan qoniqmay.
— Shoshilma, deyapman-ku. Cho‘michga aytgan joyingga borishibdi. U yerda chindan ham yo‘q ekan.
— Bolalarimga tegishmabdimi?

— Ha, ana, aqling joyida ekan-ku! Bolalaringni endi esladingmi? Cho‘michga yolg‘onni aytayotganingda o‘ylamovmiding? Borishsa, topisholmasa, bolalarimni qiynashsa... Xotiningni, qizlarningni zo‘rlashlari ham mumkin edi, a? Sen bizdan qarzdorsan. Biznikilar bo‘lishmaganda qizlaring juvon holida erga tegardi. Nomussizlik sizlarda ham azob, a? Men oilangni himoya qilaman, deb va’da berganmanmi, demak shunday bo‘ladi! — Tengiz shunday deb uning yuziga yana yengil shapati urdi-da, yo‘lida davom etdi.
Tengizning «nomussizlik — sizlarda azob, a?» deb qo‘yishi Tursunalini tashvishga soldi. «Xotiningni, qizlaringni zo‘rlashlari mumkin edi», degani esa badanini muzlatib yubordi. Shu paytgacha «norasida qizlarimni birov zo‘rlashi mumkin», degan gap xayoliga kelmagan edi. Tengizning gapidan so‘ng esa, shu dahshat sodir bo‘lgandek, bir necha kungacha ezilib yurdi. Davroni kelgan paytlarda, ayshini surgan kezlarida «shular ham birovning qizi-ku?» deb o‘ylamagan edi. Hatto Nafisaning nomusiga ega chiqqanida ham «buning taqdiri nima bo‘ladi?» deb fikr qilmagan edi. Alhol, Tengizning gaplaridan keyin ham bularni o‘ylamadi. U faqat o‘z qizlarining taqdiridan tashvishda edi.
Tengiz uning yuziga yengil shapati urib, o‘zini xotirjam ko‘rsatgani bilan tashvishi o‘ziga yetarli edi. U kim bilan o‘ynashayotganini bilardi. Agar bir it qoqsuyakning hidini olib, yaqinlashsa-yu, bu suyakni birov bosib, olsa, naq ilikdan tishlashi tayin. Gobelyan esa it emas, hid olgani ham qoqsuyak emas. U itga o‘xshab ilikdan ham olmaydi, naq bo‘g‘izga yopishadi. Lekin uning navbatdagi odami qachon paydo bo‘ladi, qachon va qanaqasiga tashlanadi — ana bu muammo edi. Yana bir muammo — bu safar kimni yuboradi? Tursunalining yolg‘on ma’lumoti bilan Murikning o‘limi orasida bog‘liqlik borligiga ularning aqllari yetadi.

Tengiz shu savollarga javob izlaydi. Uning lagerdagi sheriklari esa betoqat bo‘lishadi. Tursunali besabrlik bilan so‘ragan kunning ertasiga «Politbyuro» yig‘ilishida Koshak xazina nima bo‘lganini so‘radi.
— Hozircha xazina yo‘q ekan, deb turaveraylik, — dedi Tengiz.
Bu gapni eshitib, Qo‘tos unga ajablanib qaradi. Koshak esa, joyida bir qimirlab olib:
— Yolg‘on gapirma, knyaz, — dedi. — Sen bu xabarni teletaypga qo‘ymagansan.
— To‘g‘ri, qo‘ymaganman, — dedi Tengiz xotirjam.— Aqling bo‘lsa, o‘ylab ko‘r-chi? Bu xabarni teletaypga qo‘yish mumkinmi? Undan ko‘ra Moskva radiosiga chiqib jar sola qolmaysanmi?
— Teletaypga qo‘ymagan bo‘lsang, kim orqali chiqarding xabarni?
— Hech kim orqali chiqarmadim. Chiqarmayman ham.
— Knyaz, gapni burmay, to‘g‘ri tushuntir. Bizga yolg‘on gapirma, — dedi Qo‘tos norozi ohangda. — Bilasan, menga boylikning keragi yo‘q. O’rtaga o‘g‘rilik nomusi tikilgan.
— Men nomusini sotadigan odamga o‘xshayapmanmi?— dedi Tengiz ovozini bir parda baland ko‘tarib. — Koshak, sen ham shunday o‘ydamisan?
— Senga birov bunaqa degani yo‘q. Shunaqa o‘ylasam Murikning yonida yotgan bo‘larding. Sen «xazina yo‘q», deyapsan. Biz «yolg‘on gapirma», deyapmiz.
— Yolg‘on gapirmadim. «Xazina yo‘q», ham demadim. «Xazina yo‘q ekan, deb turaveraylik», dedim. Nima, ruschaga tushunmay qoldilaringmi? Ozgina payt poylashimiz kerak. Cho‘michni yuborganlarni ahmaq deb o‘ylamalaring. Tuzoqlarini tayyorlab turishibdi ular. Koshakka o‘xshagan bir ahmaq xabar chiqarar, yana bir ahmaq xazinani olgani kelar, deb poylashmaydimi? Mayli, ular bizni ahmaq deb kutishaverishsin. Kuta-kuta charchashadi. Shunda biz ishni boshlaymiz. Shunda ham lager teletaypidan chiqarmaymiz xabarni.

— Nima qilmoqchisan, ayt, — dedi Qo‘tos.
— Hozir boshqa odam yuborishsa-chi? Bu laqmani boshqa lagerga jo‘natishsa-chi? — dedi Qo‘tos.
— Ha, shunaqa bo‘lishi aniq, — dedi Koshak. — Vaqt borida uni ham gum qilish kerak. Agar birov hiqildog‘idan olsa, gullab qo‘yadi.
— O’ldirishga shoshilma. Boylik topishni bilgan odam sen bilan menga o‘xshagan yuzta odamni laqillata olmaydimi? Cho‘michni aldadi. Balki bizni ham aldagandir? Boyligi boshqa yerdadir? Bugun o‘ldirsang, ertaga attang, deb yurasan.
— Knyaz, hamma gaplaring to‘g‘ri. Lekin chaynayotgan luqmangni oldirib qo‘yma, — dedi Qo‘tos ma’nodor ohangda.
Tengiz unga norozi qiyofada bir qarab qo‘ydi. «Politbyuro» ahli undan uzil-kesil qaror kutayotgan edi. U biroz o‘ylangan bo‘ldi-da, o‘rnidan turib, ahdini ma’lum qildi:
— Ovqatni qanday chaynab, qanday yutishni o‘zimga qo‘yib beringlar. Hali hech bir kavkazlik og‘zidagi luqmasini birovga oldirib qo‘ymagan. Dunyo turgunicha shunday bo‘lib qoladi!
«Politbyuro» berkitilgan boylik va boylik egasining taqdirini hal qilayotganida Nuriddin bilan Tursunali o‘zaro munosabatlarini oydinlashtirayotgan edilar. Aniqrog‘i, Nuriddin oydinlashtirayotgan edi. Bu ovloqda bir-birlarini ko‘rganlarida hali notanish bo‘lsalar ham suyunib ketishgan edi. Harholda begonalar orasida hamyurtlarning bir-birlariga dalda bo‘lishi yaxshi-da. Kunlar, haftalar o‘tgani sayin fe’li, tabiati, dunyoqarashi turlicha bo‘lgan bu ikki mahbusning dastlabki suyunchlari so‘na bordi. Ayniqsa, Nuriddinda bu odamdan uzoqlashish istagi tug‘ildi. Tursunalining ham bu mag‘rur yigitga da’vosi ko‘payib borayotgan bo‘lsa-da, lozim paytda himoya qila olishi mumkinligi sababli undan nari ketishni xohlamadi. U «O’zbekning kichigi bo‘lgunicha kuchugi bo‘lgin», degan maqolni bu yerda ham amal qilishini istar edi. U avvaliga Nuriddinni «tug‘ishgandan a’loroq ukamsan», deb izzat qilib yurdi. Keyinroq «aka»lik martabasi kamlik qilib, «xojalik»ni da’vo qila boshladi. U hordiq chiqarish paytlarida o‘zining mavqei, shon-shuhrati haqida, shu shuhrati oqibatida ko‘p dushman orttirgani va tuhmat bilan bu baloga uchragani to‘g‘risida gapirardi. Shaharda hali ham baland martabali akaxonlari, og‘aynilari borligi, Nuriddin ozodlikka chiqqach quchoq ochib kutib olajaklarini tez-tez pisanda qilardi. Bora-bora bu gaplar Nuriddinning me’dasiga tegdi. Pisanda soyasida «Sen menga hozir sidqidildan xizmat qilaver, ozodlikka chiqqaningdan keyin mening valine’matlarim seni panohlariga olishadi», degan ma’no yashiringanini ham fahm etdi. Shu bois Tursunalining hasrat daftari ochilishi bilan bir narsani bahona qilib, turib ketadigan bo‘ldi. Tursunali buni sezdi-yu, «bilagida kuch bor-u, boshida aqli yo‘q bu bolaning», degan hukmga keldi. Dorulomon kunlari bo‘lganda-ku, bu «boshida aqli yo‘q bola»ni sariq chaqaga ham olmas edi-ya! Bu ovloqda suyanadigan boshqa odami bo‘lmagani uchun chidadi. Hatto bir kuni Nuriddin «Aka, yukni hadeb menga yuklayvermang, aravangizni o‘zingiz ham torting-da, judayla o‘ligingizni tashlab oldingiz», deb qo‘rslik qilganida ham tishini tishiga qo‘ydi. Bunga o‘xshagan «manqa yigitlar» ilgari ostonasida sarg‘ayib o‘tirishardi. Bu esa...

«Politbyuro» ish boshlaganida qamoq lagerining tobelari kechqurungi ovqat bilan qorinlarini aldab, yotar joylarga tarqalayotgan edilar. «Qorinlarini aldab», deyilishining boisi — oshxonada alyumin kosalarga suzib beriluvchi suyuqlikning nomigina «ovqat» edi. Tursunaliga o‘xshab umri maishatda o‘tganlarning oshqozonlari bunday aldovga chiday olmasdan qiynalardi. Xullas, navbatdagi aldovdan so‘ng nazoratchi mayor dam olish umidida chiqib ketayotgan Tursunali bilan Nuriddinni to‘xtatib, «idish-tovoq yuvishga o‘tlaring», deb buyurdi. Agar «nima uchun biz yuvishimiz kerak?» deb e’tiroz bildirilguday bo‘lsa, bu kamlik qilib, tuni bilan ishlab chiqishlari mumkinligini bilganlari uchun, mulla mingan eshak holida buyurilgan ishni bajarishga kirishdilar. Nuriddin uchun bunday yumushning og‘irligi ham, malolligi ham yo‘q, u bundan battar yumushlarni bajaraverib o‘rganib ketgan. Tursunali uchun esa mazkur holat xorlikning bir ko‘rinishi edi. Shu sababli nazoratchi sal nari ketishi bilan diydiyosini boshladi:
— Bu dunyoda adolat deganning o‘zi yo‘q, — dedi u ming‘irlab. — Kun bo‘yi ishlab berganim kammi bunga? Shunaqa paytda Xudodan ham xafa bo‘lib ketaman. Men xalqning noni butun bo‘lsin, deb tunu kun tinim bilmas edim. Terim paytida haftalab uyga kelolmas edim...
Tursunali shu tarzda yana eski ashulasini boshladi. Nuriddin uning gaplarini eshitmaslik uchun kosalarni atayin bir-biriga urishtirib, shovqin chiqarib yuvardi. Tursunali esa buning fahmiga yetmay bitta kosani ko‘tarib olganicha likopcha ushlab, katta ashulani olayotgan hofiz kabi turib, minQirlashini davom ettirdi. Me’daga teguvchi bu «katta ashula» oxiri Nuriddinning sabr kosasini toshirdi:
— Juda-a, ez-zib yubordingiz-da, aka! — dedi u zarda bilan. — Nuqul adolat deysiz, nuqul halollik deysiz, birovlardan talab qilasiz. O’zingizda bormikin shu adolat, shu halollik?
Nuriddin shu gapi bilan Tursunalining betiga shapaloq tortganday bo‘ldi.

— Vey, uka, vey, Nuriddin, sizdan eshityapmanmi shu gaplarni, a? Biz kimmiz axir, adolatsizlik qurbonlari emasmizmi?
— Meni o‘zingizga tenglashtirmang. Sizning yo‘rig‘ingiz boshqa. Adolat bilan halollikni hamma gapirganida ham siz gapirmang.
— Vey, uka, siz bu gaplarni bir gapirdingiz, ikkinchi aytmang. Men siz o‘ylagan nopoklardan emasman. Hammani bir xil qarichda o‘lchamang. Men halol yashab kelgan odamman.
Nuriddin bu gapdan iljaydi. Bu iljayish zamirida zahar borligini payqagan Tursunali tutaqdi:
— Kulmang. Men sizdaqalarning qanchasini... — Tursunali «o‘ynatganman» demoqchi bo‘ldi-yu, mavridi emasligini bilib, gap maromini burdi: — Sizdaqalarning qanchasiga yordam berganman, o‘qitganman, hunar o‘rgatganman.
— Aka, — dedi Nuriddin qo‘lini kir sochiqqa artib, — bu gaplarni boshqaga aytsangiz ham menga aytib, ovora bo‘lmang. Men qishloqda o‘sgan bolaman. Sizga o‘xshagan «direktor buva», «rais buva»larning qiliqlarini juda yaxshi bilaman. Siz butun dunyoni aylanib bittagina halol raismi yo direktornimi topib, menga ro‘para qiling, agar u chindan halol bo‘lsa, men kallamni shart uzib, qo‘lingizga tutqazayin.
«Kallangni pishirib ye», dedi o‘zicha Tursunali. Bahs o‘zining foydasiga hal bo‘lmasligini anglab, unga javob bermay, qo‘lidagi kosani yuvmoqqa kirishdi. Shu onning o‘zida hisob-kitobni roslab olmoq ahdidagi Nuriddin esa, «hujum»ni davom ettirdi:
— Halollik deysiz. Qaysi rais, qaysi direktor amalga bepul o‘tiradi? Siz sarf-xarajat qilmaganmisiz? Keyin raykomlaru obkomlarning tomog‘ini moylab turmaganmisiz? Qaerdan olardingiz? Halol odam topa oladimi shuncha pulni? «Terim paytida haftalab uyga bormas edim», deysiz. To‘g‘ri, bormas edinglar. Sizlarning shtablaringiz bo‘lardi, a? Tunlari paxta punktlarida qiladigan ishlaringni qilib olardilaring. Men ketmonchining o‘g‘liman. Esimni taniganimdan beri qo‘limda ketmon. Lekin birimiz ikki bo‘lmagan sira. Plan yuz ellikdan pastga tushmagan, ammo cho‘ntak pul ko‘rmagan. Siz aytgan adolat shumi? Halollik shumi? Bu yerdagi o‘g‘rilar nima uchun sizga yopishib qolishdi? Tuhmatga uchragan odamga ular tegishmaydi. Qaytaga himoya qilishadi. «Halol»dan topganingiz ko‘pdirki, tinch qo‘yishmayapti. O’g‘rini qaroqchi ursa shunaqa bo‘ladi.

— Vey bola, sen haddingni bil! O’g‘rilaringga qo‘shib iningga kirg‘izvormayin tag‘in! — Tursunali shunday deb kosani otdi. Nuriddin kosani kafti bilan bir urib, nariga uchirib yubordi.
— Ana, haqiqat istaysiz-u, haq gapga chiday olmaysiz.
— Shunaqami? Men haromxo‘rmanmi? O’g‘rimanmi? Sen o‘zing-chi? Kimligingni bilmaymanmi?
— Kimligimni yashirmayman, qilgan ishlarim uchun uyalmayman. Men bir ablahni o‘ldirdim. Bu yerda yana bittasini o‘ldirdim. Ular tirilib qaytib ro‘para bo‘lishsa, baribir yana o‘ldirardim. Bu yo‘ldan qaytmayman. Bilib qo‘ying: men siz kabi odamlardan nafratlanaman. Sizga o‘xshaganlardan bu yerdagi o‘g‘rilar ming marta yaxshiroq. Ular o‘g‘irlaydilar, talaydilar, kerak bo‘lsa o‘ldiradilar. Lekin sizlarga o‘xshab «Pokman!» deb miyani achitmaydilar. O’g‘riliklarini tan oladilar. O’g‘ri ekanliklari bilan faxrlanadilar. Siz-chi? Hamma yog‘ingiz shaltoq bo‘lib yotibdi-ku, yana poklikdan, adolatdan gapirib, boshni qotirasiz. Agar ochiqlikda duch kelib shu afsonalaringizni aytsangiz, betingizga tupurvorardim, aka. Bu yerda noilojlikdan salom-alik qilyapman. Atrofdagilar ikki o‘zbek bir-biri bilan chiqishmas ekan, deyishlaridan hijolatdaman. Bu yerda yana bir kun birga bo‘lamizmi yo bir yilmi, mayli, aka-ukadek yuraveraylik. Faqat mening oldimda o‘zingizni pok ko‘rsatishga tirishib jig‘imga tegmang, aka. Men to‘g‘ri o‘sgan bolaman. Tilim zahar bo‘lsa ham to‘g‘risini aytib qo‘ya qolaman. Endi kosalarni men yuvay, siz toza suvda chaya turing. Ishlamayotganingizni ko‘rsa baloga qolasiz.
Nuriddin shunday deb yana ishga kirishdi. Tursunali uni g‘ajib tashlagisi keldi-yu, noilojlikdan mushtumini qattiq qisishdan o‘zga chora topmadi. Tengizning gaplaridan so‘ng Tursunali uchun qizlarining tashvishi yetarli edi. Begona bir yigitning tilidan o‘zi haqidagi haqiqatni eshitish og‘ir bo‘ldi. O’sha tun bir chimdimgina uyqusida Nuriddin bilan olishib chiqdi. Keyingi to‘rt-besh tun ham shunday kechdi. Bir haftadan so‘ng «sovub» bu taqdiriga ham tan berdi.