Bir nodon odamning katta soqoli bor edi. Nima bo‘ldiyu, to‘satdan daryoga cho‘kib ketdi. Bir odam sohilda uning cho‘kayot-ganini ko‘rib, qichqirdi:
- Ey, falon, boshingdagi xalta-to‘rvangni chiqarib tashla, yengil bo‘lib suzib chiqasan.
Dediki:
- Bu to‘rva-xalta emas, balki mening soqolimdir, meningtashvish-g‘amim shu soqolimdir.
Sohiddagi odam dedi:
- Bu soqolinggayu bu tashvishingga tasanno. Axir u seni xoru zorlikda o‘ldiradigan bo‘ldi.
Ey, echki kabi soqoliga mahliyo odam, uyalmaysanmi bu ishingdan. Soqolni katta qo‘yguncha, ilm o‘rgansang, Alloh yodida bo‘lsang bo‘lmasmidi? Toki senda nafs belgilari, shaytoniy tuyg‘ular mavjud ekan, demak, hali badaningda Fir’avnlik va Homonlik bor. Musoday Alloh muhabbatini qozon, dunyo yuziga jun tortib berkit, so‘ngra Fir’avnning soqolidan tutib mahv et. Bu Fir’avn soqolini mahkam tutib, mardlarcha uni yenggin! Oyog‘ingni to‘g‘ri qo‘yib, o‘z soqoling bahridan o‘t, qachongacha soqol g‘amidasan, Haq yo‘lini tanla! Soqol senga nuqul tashvish keltirsa ham, bir nafas uni parvarish etishdan tinmaysan. Din yo‘lida mardona yuradigan kishi soqoliga mehr qo‘ymaydi. O’zingni o‘z soqolingdan ozod et, soqolingni ulug‘ yo‘lning supurgisiga aylantir.
Dil qoni bilan riyozat chekkanlar dunyo daryosiga cho‘kmaydi, faqat dili Allohga bog‘langan, ishq olovida toblanganlar bu daryodan qutuladi. Kir yuvuvchi oftobni, dehqon suvni ko‘rmasligi mumkin, ammo dilu joni Haq yo‘lida bo‘lgan odam Uning huzuriga erishadi.

Bir so‘fiy bor edi, qachon to‘nini yuvsa, olamni qora bulut qoplardi. Bunday holda to‘n yana qop-qora kir bo‘lardi, qancha yuvsa ham ketmasdi. So‘fiy ishqor olib kelish uchun baqqol oldiga ketdi, ishqor bilan kirni tozalab yuvmoqchi edi. Shunda qora bulut yana paydo bo‘lib, olamni zulmat bosdi. So‘fiy dedi:
- Ey qora bulut, yana nega paydo bo‘dding? Ket boshimdan, chunki men ishqor emas, balki meva sotib olmoqchiman. Men baqqoldan yashirincha meva-cheva olmoqchi edim, sen qaerdan bilding ishqor olishimni? Sening dastingdan necha marta ishqorni tuproqqa to‘kib tashladim, endi sendan batamom qo‘limni sovun bilan yuvib qo‘ltuqqa urdim, ket.

Boshqa bir qush aytdi: «Ey nomdor Hudhud, menga ayt: safarda nimadan xursand bo‘lay? Oshuftaligim kamaysin uchun biroz rushd' bo‘lsaydi koshki. Uzoq yo‘lda kishiga rushd kerak, bo‘lmasa yo‘l azobidan zada bo‘ladi, nafratlanadi. Menda G’aybning qabuli va rushdi yo‘q, ayblarim bilan odamlarni o‘zimdan bezdiraman.


Hudhud dedi:
- Toki bor ekansan, yo‘lda bo‘l, shodu xurram-likda yur, ko‘nglingni cho‘ktirma. Odamlar gapiga parvo qilma, o‘zingni erkin his qil. Shu bilan joning quvnaydi, g‘amga botgan joningni xushu xurramlikda tutib yur. Ikki olamda mardlar shodligi Undandir, bu charxifalakning aylanishi, tiriklik, hayotu harakat Undandir. Shunday ekan, Uning xursandligida yashab yur, falak kabi Uning shavqida harakatda bo‘l. Ey xoksor odam, ayt, Undan yaxshiroq seni shodlantiradigan yana nima bor?

Tog‘da ajib bir devonai majnun bor edi, yovvoyi hayvonlar, yirtqichlar bilan birga yashardi. Goh-gohida unda shunday bir hol yuz berardiki, o‘zini butkul unutardi. Iigirma kun hol ichra bo‘lar, bu shunday hol ediki, uni sharhlash qiyin edi. Yigirma kun tong sahardan to shomgacha raqs qilib aytardi:
- Ikkalamiz yolg‘izmiz, boshqa hech kim yo‘q. Bunday anduhsiz, g‘amsiz shodlik kimda bor? Kimning dili U bilan birga bo‘lsa, o‘lmaydi, dilni Unga ber, Do‘stni do‘st sevadi. Uning shavqiga diling mubtalo bo‘lsa, senga o‘lim ravo emas.


Bir oshiqjon berayotgan paytda yig‘lardi. Undan buning sababini so‘radilar. Dedi:
- Shuning uchun yig‘layotirmanki, dilim U bilan birga bo‘lgach, qanday qilib o‘larman?
Yo‘ldoshi dediki:
- Diling u bilan birga ekan, agar o‘lsang, bu ajoyib o‘lim bo‘ladi.
Oshiq dedi:
- Kimnikim dili Alloh bilan birga bo‘lsa, agar u o‘lsa ham, biroq o‘lim unga ravo emas. Dil U bilan visol etsa, uning o‘lishi maholdir.
Agar ana shu sir bilan shod bo‘lsang, jahonga ham sig‘ishing dargumon. Har kimki Uning borligidan dili shod bo‘lsa, borlig‘idan mahv bo‘lib, ozod bo‘ladi. Abadiy shoddikni Do‘stdan olgin va gul kabi g‘uncha o‘rami ichida yashirinib ol.

Bir aziz dedi:
- Mana yetmish yildirki, shodu xursandman va hol shavqidan masrurman, zero borlig‘imni egallagan Zuljalolu Zuljamol Allohvandim bor. Bu Buyuk Alloh bilan bog‘langanman.
Agar sen ayb izlash bilan mashg‘ul bo‘lsang, qanday qilib G’ayb go‘zalligi bilan quvnaysan? Ey ayb qidiruvchi! Sen aybni ko‘raversang, hech qachon ko‘zing G’aybni ko‘rmaydi. Avvalida sen xalqni ayblash, tahqiru g‘iybatlari-dan qutulgin, keyin esa Mutlaq G’ayb ishqi bilan xursand bo‘l. Boshqalar aybini qilni qirqqa bo‘lib qidirasan, ammo o‘z aybingga kelganda, ko‘zing ko‘rmaydigan, qulog‘ing eshitmaydigan bo‘lib qoladi. Agar o‘z aybingni topish bilan shug‘ullansang, aybli esang-da, maqbul bo‘lasan.

Bir mast odam hushini yo‘qotib uxlab yotardi. Sharob, ya’ni achchiq suv uning ishini saranjomlagan, u ham sharob-ning dodini bergan edi. Ham tinitilgan sofidan, ham loyqasidan qo‘p iste’mol qilib, xarob ahvolda o‘zini bilmay yotardi. Bir hushyor odam bu holni yoqtirmay, uni qopga solib yelkasiga ko‘tarib yo‘lga tushdi. U bu behushni yashaydigan manziliga olib borib qo‘ymoqchi edi. Shu payt yo‘dda boshqa bir mast duch kelib qoldi. Bunisi yo‘lda uchragan odamga shilqimlik bilan tegajoqliq qilardi. Qop ichida turgan avvalgi mast ikkinchi mastning xarob ahvolini ko‘rib dedi:
- Ey falon, agar yana ikki piyola ichganingda, men kabi tog‘ma-tog‘ yurarding.
U o‘zganing aybini ko‘rardi, ammo o‘zinikini ko‘rolmasdi.
Bizning hammamizning ahvolimiz va ishlarimiz, bunday olganda, bundan ortiq emas. Agar ishqdan ozgina xabaring bo‘lsa edi, barcha ayblarni fazilat hisoblarding. Ayb qidirishing va aybnigina ko‘rishing - bu oshiq emasligingdandir. Darvoqe’, sen oshiqlik ravishiga loyiq emassan.

Bir sheryurak, dushmanlar dodini beradigan er kishi bor edi, bir necha yil bir ayolga oshiq bo‘lib yurdi. Ul ayolning bir ko‘zida tirnoq uchiday kichkina oq nuqtasi bor edi. Ayolga ko‘p marta diqqat bilan qaragan bo‘lsa ham bu oqlikdan erkak bexabar edi. Oshiq boshi ishq shavqi qiyomida yor ko‘zining aybini ilg‘armidi?
Bir vaqt erkakning ayolga nisbatan ishqi kamaydi, oshiqlik dardiga darmon topilganday, ayolga bo‘lgan muhabbatida nuqson paydo bo‘ldi. Ayolga boshqacha qo‘z bilan qaraydigan bo‘ldi shekilli, uning ko‘zidagi oq dog‘ni ilg‘ab qoldi. U ayolga dedi:
- Ko‘zingdagi oq dog‘ qachon paydo bo‘ldi?
Ayol dedi:
- Sening muhabbating kamaygan kundan beri shunaqa bo‘ldi. Senda ishqaro nuqson paydo bo‘lgach, mening ko‘zimda ham shu sabab nuqson paydo bo‘ldi.
Ko‘nglingda vasvasadan ming g‘avg‘o bor. Avval o‘z aybingni ko‘r, ey ko‘ngil ko‘zi basir odam! Qachongacha boshqalardan ayb qidirasan, o‘z yoqangni hidlab, o‘z aybingni qidirsang-chi. O’z aybing o‘zingga ayon bo‘lib, og‘irligini sezsang, boshqalar aybiga parvo qilmaydigan bo‘lasan.

Muhtasib may ichib mast bo‘lgan odamni jazolash uchun uni tayoqbilan urardi. Mastdedi: «Ey muhtasib, sen to‘polon qo‘tarib, g‘avgo qilma. Chunki sen meni bir harom o‘lgan molday bu yerga keltirib, yo‘l o‘rtasida tashlading. Ko‘rinadiki, sen mendan mastroqdirsan. Ammo sening mastligingni birov ko‘rmaydi. Insofi bor odamni mard deyish mumkin, insofi bo‘lmasa u fosiqi beor kabidir. Menga jabru jafo qilishni to‘xtat, o‘zingni ham biroz qamchilab, insof-adolatni o‘rgan.
 

Yana bir qush dedi:
- Ey rahnamo, Uning huzuriga yetganda, Undan nima talab qilayin? Menga Uning nuri yetib, jaho-nim ravshan bo‘lganda, Undan nima istashni bilmayman. Er odam uchun iltimosini oldindan bilmoq yaxshi, shunday iltimos bo‘lsinki, har qanday istak-xohishdan ulug‘roq bo‘lsin. Olamda eng zo‘r ogohlik bu - Allohdan nima tilashni bilmoq, albatta.


Hudhud dedi:
- Ey johil, Undan ogoh emas ekansan. Sen Undan nima xoxdasang, talab qilaver. Kimki Uning eshigi tuprog‘idan xabar topsa, u yerdan qachon orqasiga qaytibdi? Uning xilvatxonasiga musharraf bo‘lgan odam, zarra-zarra Uning oshnosiga aylanadi. Albatta, kishiga ogoxlikni iltimos qilish yaxshi, ogoxlik har qanday istakdan ulug‘dir. Agar sen butun olamda Undan ogoh bo‘lsang, faqat Uning O’zini istaysan, chunki Undan yaxshiroq boshqa hech narsa yo‘q.

Shayx Bu Ali Ro‘dboriy o‘limi yaqinlashgan vaqtda dedi:
- Intizorlikdan jonim og‘zimga keldi. Zero, farishtalar osmonning barcha eshiklarini ochib, jannatda menga taxt tayyorlab qo‘yibdilar.
Qudsiy farishtalar bulbul kabi yoqimli ovoz bilan xonish qilib demoqqalar:
- Ey oshiq, ichkari kir, shukr etib, shodu xurram qadam qo‘y, chunki hech kim bunday hurmatni ko‘rgan emas.
Shayx davom etdi:
- Garchi bu inom va muvaffaqiyatdir, lekin meningjonim izlanish - tahqiqda davom etadi. Chunki jonim derki, men bu in’omlar, mukofotlarni na qilay, uzoq umrimda intizor bo‘lib qutganim bular emas. Niyatim shahvat ahli kabi pora uchun bosh egadiganlardan emasman. Sening ishqing jonim bilan birga yaratilgandir, men bu yerda do‘zaxniyam, bihishtni ham bilmayman. Agar meni quydirib, qulimni sovursang va Sendan o‘zga hech kim topol-maydigan bo‘lsam ham, men faqat Seni derman, na din, na kofirlikni bilgayman. Agar sen mendan kechsang ham, men kechgayman va so‘zimda turaman. Men seni istayman, seni deyman, senga talpinaman: Sen — mening jonim, jonim esa Seniki! Butun olamda mening hojatim — izlaganim Sensan, bu dunyoyu u dunyom ham Sensan! Bu dilning hojati uchun vaslingdan noumid qilma, men bilan birga bir nafas birlash, mohiyatimni mohiyatingga qo‘sh. Agar meningjonim qilcha sendan bosh tortsa, uni O’zing bilan olgin, mendan bir «hoy» nidosi, Sendan esa bir «hay» demoq kifoya.