Biladi. Uyda adasi intiq kutmayotganini, onasining bahonasi arzon-garov ekanini, ketgisi kelmagani holda shoshilayotganini ham biladi. Bilgani uchun ham noiloj yelka qisib qo‘ya qoldi.
Qaynonasini qaytmoqchi ekanini bilib Elchin ortiqcha iltifot qilib o‘tirmay:
— Olib borib qo‘yaman, — dedi.
Qaynonasini yaxshi ko‘rganidan yoki mehri jo‘shib turganidan emas, Zaynab bilan yolg‘iz qolishga yuragi betlamayotganidan kuzatmoqchi edi. Mashinani ko‘z-ko‘z qilib minib borishga toqati yo‘q edi, ammo nachora, Asadbekning xotini avtobusda ketmaydi-   ku?
    Elchinning xavotiri o‘rinsiz edi. Ko‘chaga chiqib «Volga»sining ro‘parasida «Jiguli» ko‘rdi. Manzura ular bilan xayrlashib, yoshlarni duo qila-qila o‘sha «Jiguli»ga chiqib o‘tirdi.
    «Hali ham nodonman. Kimlar bilan gaplashayotganimni unutib qo‘yaman», deb o‘yladi Elchin.
Hovliga qaytib kirib, ikkovlari ko‘z urishtirib oldilaru aytarga gap topolmadilar. Zaynab nima qilarini bilmay oshxona tomon bir-ikki qadam qo‘yib, to‘xtadi-yu, orqasiga o‘girilib so‘radi:
— Guruchni solaveraymi?

Elchin beixtiyor soatiga qaradi:
— Hali erta-ku?
— Birovni kutyapsizmi?
— Yo‘g‘-a...
    Aldadi. Kutyapti. Kasalxona yo‘lida ammasinikiga kirib «tez boring», deb tayinlagan edi. Amma «shunday bozorga kiramanu chiqaman», devdi. Uning «kiramanu chiqaman» degani kamida ikki soat vaqtni olar. Shuning uchun ham Elchin soatiga qarab olgan edi.
    Yaxshiki, qo‘ni-qo‘shnilar bor. Yaxshiki, xotinlarning «razvedkasi» zo‘r ishlaydi. Zaynabning qaytganidan xabar topgan ayollar yo‘qlab chiqishdi. So‘ng «bozorga birrovgina o‘tgan» ammasi «shoshilib» yetib keldi. Elchin bu tashriflardan foydalanib, Anvarnikiga borib, Risolat kampirni xabardor qildi. Oqshomda Anvar Xonzodasi bilan keldi. Shu zaylda shom qorong‘usiga qadar ular yolg‘iz qolishmadi.
    Yo‘qlovchilar ketgach, ularning uylarini vahimali sukunat zabt etdi. Televizorda kino boshlandi. Kinodagi gaplar, shovqinlar quloqlariga kirmaydi, sukunat bu ovozlarni ham bosib ketgan...
Elchin bu ahvol uzoq davom etishi mumkin emasligini biladi. Umuman... er suluv xotin bilan yolg‘iz qolganida ma’ruza aytishi shartmi?.. U Zaynabning yoniga o‘tirib, qo‘ltig‘i ostiga qo‘l yubordi. O‘z xayollariga bandi bo‘lib o‘tirgan Zaynab cho‘chib tushdi. Eriga qaradi. Bu qarashda «o‘sha gapdan keyin ham meni quchaverasizmi?» degan ma’no zohir edi. Elchin bu qarashning ma’nosini uqmaganday lablari bilan uning lablarini izlab topdi.
    Tun bir oz tahlikali, bir oz gumonli, bir oz esa... shirin o‘tdi.
    Qo‘rquv bilan kutilgan so‘zlar aytilmadi...
    Butunlay aytilmaydimi yo vulqon kabi kuch yig‘ib bir kunmas-bir kun otilib, hammayoqni vayron qilib tashlaydimi? Buni yolg‘iz Ollohning o‘zi biladi...

    Shahar markazidagi uch qavatli uyning yerto‘lasi keyingi paytda gavjum bo‘lmay qoldi. Yangi rahbardan qo‘rqibmi, «Volga»larda keluvchi aziz mehmonlar ham qadamlarini tortishdi. Asadbek bu holning vaqtincha ekanini bilardi. Katta yangi ish boshlaganda maydaroqlarining paytavasiga qurt tushadi. Odobli, ishchan, halol odamlarga aylanadilar. Kattaning e’tiboriga tushib yoki qo‘ltig‘iga kirib olgach, yana eski hunarlarini boshlaydilar.
    Asadbek ishonchli nozik odamdan yangi rahbar-ning avvalgilariga o‘xshamasligini eshitib, tungi mehmonlarning ishi pachava ekan-da, deb qo‘ydi. Ayni choqda, o‘zining ishlarini ham mulohaza qila boshladi. Yerto‘ladagi xonasiga barvaqt kelganining boisi ham shunday.
    Asadbek uydan chiqqani hamon xabardor etilgan Kesakpolvon u bilan ketma-ket yetib keldi. Chuvrindi ulardan ilgariroq kelishni odat qilgan, ular esa bunga ko‘nikib qolishgan edi. Shuning uchun ham Kesakpolvon xonaga kirishi bilan:
— Mahmud ko‘rinmaydimi? — deb so‘radi.
— Mahmud Hofiznikiga borishi kerak. Undan onasini ko‘rgani o‘tmoqchi edi. Onasi og‘ir emish, — dedi Asadbek.

— Og‘ir bo‘lsa — o‘ladi, qaytaga yaxshi, qutuladi, — dedi Kesakpolvon yumshoq o‘rindiqqa yastanib o‘tirib.— Men bo‘lganimda bunaqa onani zahar berib bo‘lsa ham allaqachon o‘ldirib yuborardim. Mahmuding g‘irt ahmoq, o‘sha shiltani «onam» deb yuribdi. O‘lmasa yana yuradi. O‘lgani yaxshi-da.
— Birovga o‘lim tilama. U Mahmudning onasi. Nima qilishni Mahmudning o‘zi yaxshi biladi,  u sening aqlingga muhtoj bola emas, — dedi Asadbek qat’iy tarzda. Kesakpolvon bu mavzuda gapirishni bas qilishi lozimligini uqdi.
    Asadbek «nozik» odamdan eshitganlarini, o‘zining xulosalarini Kesakpolvonga bayon qilgach, buyurdi:
— Orqa-oldingni o‘nglab ollaring. Ayniqsa sen qadamingni o‘ylab bos. Hozir mayda-chuyda ishlarga aralashmalaring.
— Mayda-chuyda deganing nimasi, sen nima desang shuni qilyapmiz-ku?
— O‘tgan kuni kimning mashinasini toptirib berding?
— Ha, umi? Yaxshi tanishlar o‘rtaga tushishdi. Men toptirib berdim, shumo qilganim yo‘q-ku?
— Toptirib berganing — o‘g‘irlaganing bo‘ladi. O‘zi o‘g‘irlab, soqqasini olib, qaytarib berdi, deyishadi. Mashinalarini kim tinchitgan bo‘lsa, o‘shanga borishsin. Biz ularni tanimaymiz. Salom-aligimiz yo‘q ular bilan. Yigitlaringga ayt, do‘konma-do‘kon izg‘ib yurishni to‘xtatib turishsin. Do‘kondorlaring ataganlarini o‘zlari olib kelib berishsin. Bergisi kelmaganlarga hozircha indamalaring. Buning o‘rniga tsexlarning ishini kuchaytir, savdo-sotiqqa zo‘r ber, taksichilaringni tindirma.

— Tushundim. Vinzavod-chi?
— Vinzavod haqida gap yo‘q. U bizniki, unga qaraydigan ko‘z o‘yiladi.
— Shunaqa deysanu, lekin Hosilning g‘imirlashiga e’tibor bermayapsan. G‘ilayi turmaga boribdi. Qilich bilan uchrashibdi. Qilichni sen chiqarasan. Xizmatni esa unga qilsa-chi?
— Ho‘kizning o‘lgisi kelib, boltadan toymasa, mayli, kimga xizmat qilsa qilaversin. Hosil vinzavodni tushida ham ko‘rmaydi. Agar Qilichdan umidvor bo‘lsa, bo‘laversin. Qilich nima? Pashshaning yulingan qanoti. Puf desak, uchadi ketadi. Yaxshi tanbeh berding, Qilich chiqqach, u seniki. Har qadamini poylaysan. Sal toydimi, nima qilishni o‘zing bilasan. Faqat shoshilma, arqonni uzunroq tashla. Sharifning ahvoli qanday, qanjig‘ingni yo‘qotdingmi?
Kesakpolvonga so‘nggi gap yoqmadi. Qoshlarini chimirdi. Asadbek buni sezib, yana so‘radi:
— Ha, nimaga chimirilib qolding? Sendan gap so‘radim?
— Senga yoqmagan o‘sha qanjiq haqiqatparvar o‘sha olimchangni gah desang qo‘lingga qo‘nadigan qilib berdi. Olimchangdan xavotir olma, davolanyapti.
— Sirkang suv ko‘tarmayaptimi? Bir nima desam darrov jirillaysan-a.
— O‘zing ham ba’zan oshirvorasan. Ayniqsa Mahmudning oldida yer qilib tashlaysan. Sen shunaqa qilganing uchun u ham ko‘zlarini lo‘q qilib menga aql o‘rgatadi. Hech bo‘lmasa boshqalarning oldida o‘ylabroq gapirgin.

— Agar Mahmud aql o‘rgatsa xafa bo‘lma. U o‘z jigaringdan a’lo bola. Aqli ham joyida. Sen zamonga qaramaysan. Senga qolsa hali ham kesak o‘g‘irlab yuraversang...
Asadbek gapni hazilga burmoqchi edi, Kesakpolvon battar tutoqdi.
    Dumini gajak qilgan chayon kabi endi zahrini solishga shaylanganida eshik ochilib, Chuvrindi kirib keldi. Uning mung shabadasi yalab o‘tgan chehrasini ko‘riboq, ikkovi ham «onasi qazo qilibdi shekilli» deb o‘ylashdi.
    Chuvrindi akaxonlari bilan so‘rashgach, odatdagi o‘z o‘rniga o‘tirdi. Asadbek unga savol nazari bilan qaradi. Kesakpolvonning esa sabri chidamadi:
— Ha, onang o‘ldimi? — deb so‘radi u.
Chuvrindi bosh irg‘ab qo‘ydi. Asadbek esa Kesakpolvonning qo‘pol muomalasidan g‘ashi kelib, unga norozi qiyofada boqdi.
    Lutf degan tushunchadan begona Kesakpolvon bu qarashning, Chuvrindining javob o‘rniga bosh irg‘ab qo‘yishining ma’nolarini ham anglamadi.
— O‘lgan bo‘lsa, Xudo rahmat qilsin. Shu yerga ko‘mdirasanmi?
— Qishloqqa olib ketishadi.

«Qishloqqa olib ketishadi», deyishi Asadbekni ajblantirdi.
— O‘zing bormaysanmi? — deb so‘radi u.
— Borishni ham, bormaslikni ham bilmay turibman.
— Borma, — dedi Kesakpolvon. — Tug‘ilganingdan beri onang bormi, yo‘qmi, bilmaysan. Ko‘mgani bording nima-yu, bormading nima? Yana ham tirikligida qarading. Sening o‘rningda men bo‘lganimda...
— Bo‘ldi, cho‘zilma, — dedi Asadbek.
— Xo‘p, cho‘zilmadim. Lekin bitta gapimni aytib olay: Mahmud, xafa bo‘lmagin-u, ammo men sening o‘rningda bo‘lganimda uning xor bo‘lib yurishlarini, xor bo‘lib o‘lishini, xor bo‘lib ko‘milishini videoga olib, televizorda ko‘rsatardim. «Bolasini tashlamoqchi bo‘lganlar, ko‘rib qo‘ylaring, erta-indin senlar ham xorlanasanlar», derdim.
— Haydar aka, — dedi Chuvrindi bosiqlik bilan, — qo‘ying, bu gaplarni. Har bir narsaning sababi bor. Harholda meni... boshqalarga o‘xshab... o‘ynashdan orttirib tashlamaganlar.
— Men misol uchun aytdim, ko‘nglingga olma.
— Misol uchun ham aytmang. Misolni boshqalardan keltiring.
— Bo‘pti, men fas! — Kesakpolvon shunday deb qo‘lini ko‘tarib, oyoqlarini chalishtirib oldi.
— Sen bugun yo‘lga chiq. Biz Haydar akang bilan ertaga fotihaga o‘tamiz, — dedi Asadbek.
— Ovora bo‘lib nima qilasiz? — dedi Chuvrindi.
— Unaqa dema, uka, hurmating bor. Ma’rakani o‘tkazib kelganingdan keyin ikkalamiz Krasnoyarga jo‘naymiz.

Bu gap a’yonlar uchun yangilik edi. Ikkovi ajablanib Asadbekka qarashdi.
— Krasnoyarda nima qilasan? — deb so‘radi Kesakpolvon.
— Otam topildilar, — dedi Asadbek. Keyin Anvardan eshitganlarini qisqa tarzda aytdi. — Qabrlarini ziyorat qilib kelaman. Balki jasadlarini shu yerga ko‘chirish kerakdir, a?
Asadbek shunday deb Chuvrindiga qaradi. U javobga taraddudlanib, yelka qisdi:
— Bunaqasini eshitmaganman. Mullalardan so‘rab ko‘rish kerak.
— Sen qaytishingda Sobitxonga uchra. Holidan xabar olib, bahonada shuni ham so‘raysan. Bo‘pti, boshqa gap yo‘q bo‘lsa, sen boraver.
— To‘xta, gap bor, — dedi Kesakpolvon. — Kavkazliklar xol qo‘yishibdi. Ishkal chiqadiganga o‘xshaydi. Bittasini chet elga o‘tkazib yuborishimiz kerakmish. Ungacha hech narsa aytmasmish. Tushunyapsanmi, bo‘yniga olmasmish.
— Ishni pishiq qilganman, devding-ku?
— Ish pishiq edi. Shartga ko‘nishgan edi. Hayronman, bu ahmoq gapni ularga kim o‘rgatgan ekan? Xafa bo‘lmagin-u, Bek, shu ishda bir yanglishdik.
— Sen yanglishding. Men yoqib yuborlaring, demovdim. Mahmud, nima deysan?

— Nima deyin, hayronman?.. Prokuror uyimga keldi. Tayin bir gap aytmadi. Murdani kavlatib yana tekshirtiribdi. Chaynalib-chaynalib qo‘yishidan bir baloni yashirayotganini fahmladim. Boshdayoq ishni unga topshirtirib xato qildik. Ishonchli odamlar bilan bitiraversak yaxshi edi. Tajribasizini yo‘lga solish qiyinroq bo‘larkan. Agar kavkazliklar rostdan ham chet elni da’vo qilishgan bo‘lsa, boshqa ishkallik ham chiqadi. Ularni boshqa turmaga ko‘chirtirishlari ham mumkin. Boshqa turmaga ko‘chsa, biz va’dani bajara olmasak, ular chidolmay qolishadi. Tergovchi shunda ularning hiqildog‘idan oladi. Mana shunisi xavotirli.
— Xo‘sh, nima qilish kerak, deysan! — dedi Asadbek bir oz asabiylashib.
— Prokuror bola bilan pachakilashmaslik kerak, — dedi Kesakpolvon. — Kavkazliklar chet elni xohlab qolishgan bo‘lsa, yana yaxshi. Jo‘nattiramiz. Faqat chet eldan sal nariroqqa...
— O‘ylab ko‘rish kerak, — dedi Chuvrindi.
— Nimani o‘ylaysan? Ularni gumon bilan qo‘lga olishdimi? Guvoh tanidimi? Bo‘ldi-da.
Asadbek Chuvrindiga qaradi. Chuvrindiga bu to‘xtam ma’qul bo‘lmasa-da, xayoliga durustroq boshqa fikr kelmadi.
— Sen hoziroq ishga kirish, — dedi Asadbek, Kesakpolvonga qarab. — Ammo ehtiyot bo‘l, latta hidi kelmasin.
— Xotirjam bo‘laver, kesak o‘g‘irlaydigan zamonlarim o‘tib ketgan, — dedi Kesakpolvon.
U o‘rni kelganda Asadbekni cho‘qib olganidan xursand edi. Ularning suhbatlaridan bexabar Chuvrindi bu so‘z o‘yiniga tushunmadi.

    Chuvrindi mashina kalitini Elchinga topshirgach, onasidan xabar olgani o‘tgan edi. U darvoza ostonasida ko‘rinishi bilan uy bekasi shoshilib peshvoz chiqdi-da:
— Voy, xayriyat-e, nima qilishni bilmay, hozir otin oyiga bola jo‘natdim. O‘qimasa bo‘lmaydi shekilli? — dedi.
— Tinchlikmi? — dedi Chuvrindi, ayvon tomon xavotir bilan qarab.
Uy bekasi boshini sarak-sarak qilib, labini tishladi.
Chuvrindi ayvonga yaqinlashdi. Onasining ko‘zlari yumuq. Uning hali joni bor ekanini ko‘kragining dam-badam sal ko‘tarilib tushayotganidan bilish mumkin edi.
— Egachi, o‘g‘lingiz keldilar, — dedi uy bekasi.
Bu gapni eshitishi bilan onasining yuzlari uchdi. Keyin ikkala ko‘zi baralla ochildi.
— Yaqinroq boring, salom bering, keyin... roziliklarini oling, — dedi uy bekasi.
Chuvrindi uning amriga so‘zsiz itoat etdi. Onasi sog‘lom odamning ovozi bilan alik oldi. Buni eshitgan uy bekasi ajablanib, «astag‘firulloh» deb qo‘ydi-da, nari ketdi.
— Xudoga shukr, kelding, — dedi onasi. — Bir gapni aytishim kerak. Shunda balki mendan rozi bo‘larsan, — onasi ko‘zini bir yumib, ochdi. — Otangning qaerga ko‘milganlarini bilib ol: hovlimizdagi baliqtutdan ikki qadam narida. Temir so‘rining tagida.
    Chuvrindi bu gap haqiqatmi yo o‘lim oldidagi alahsirashmi, bilmadi. Yana nima gaplari bor ekan, deb ko‘zlariga tikilib turaverdi.