Bir oz o‘tgach, Umar to‘xtab qoldi. Boshini egdi, bir muddat o‘yga toldi. Yig‘layotgan qizchasiga ko‘zi tushdi. Olti yilga yaqin silabsiypalab, erkalab kelgan jigari edi u. Bunday yaqin kishisining joniga qasd qilish oson emasdi...
Orada ko‘ngliga bu ishdan voz kechish fikri ham keldi. Qizchasining qo‘lidan tutib, Makkaga qaytishni ham o‘yladi. Shunday qilganida, qanchalar sevinardi bu ma’suma go‘dak... yana hayotga qaytgandek bo‘lardi. Kim biladi, hozir uyda qanday alamli damlar kechayotgan ekan, qanchalar ohlar chekilayotgan, ko‘zyoshlar to‘kilayotgan ekan?!
Ammo bu ishning boshqa jihati ham bor edi. Umar qizini olib ketdi, qo‘llari titrab orqaga qaytarib olib keldi, deb ustidan birodarlari kulishmaydimi? Umr bo‘yi qizi oldidagi vijdon azobiga qanday chiday oladi?
Bir necha soniya vaqt shunday fikrlar og‘ushida o‘tdi. Soatlar, hatto kunlarga tatirli birbiriga zid fikrlar yashin tezligida miyasidan o‘tdi. Shundan so‘ng yana belkurakka yopishib, chuqur qaziy boshladi.
Yetarli darajada qaziganiga ishonch hosil qilganida, yerda faryod urib yotgan qizcha ham dahshatli fojia soati yetib kelganini sezdi, yalinchok nigohlarini otasiga qadadi.
Ammo otaning ko‘zlaridan olov sachrardi. Qiz yana tez o‘rnidan sakrab turdi va takror qocha boshladi.
Umar yana qizining ortidan yugurdi, yetib olib qattiq ushladi. Endi qutulish chorasi qolmagan edi. Qizcha hadeb «Otajon, otajon!» deya chinqirar, siltanar edi.
Bir latta kabi uloqtirilgai ma’sum vujud chuqurning chetlariga tegib pastga yumalab ketdi. Umarning baquvvat qo‘llari tuproq uyumini chuqurga tashlar ekan, oyoqlari so‘nggi kuchini yig‘ib chuqurdan chiqib ketishga urinayotgan go‘dakni bosib turardi. Boshiga shuvillab tuproq to‘kilib, ko‘zlari ham tuproqqa to‘lgan qizcha birikki chiranishdan so‘ng harakatlari bo‘shashdi, ketmaket ustiga tushayotgan tuproq uni tobora bosib, nafasini siqa oshladi.
Oyoqlari ostidagi vujudning nihoyat chiranishdan to‘xtaganini anglagan Umar yengil nafas oldi. Peshonasidagi terlarni artib tashladi va qolganqutgan tuiroqni ham chuqur ustiga tashlab, ishini tugatdi.
O’sha kecha uyda hech kimning ovozi chiqmadi. Umar har doimgidan ham asabiy edi. Uning bu qo‘rqinchli holati uyda biron kimsaning churq etib og‘iz ochishiga yo‘l qo‘ymadi. Faqat, qo‘llar orasira ko‘zlardan yumalagan yoshlarni artardi.

OCHIQ DA’VAT SARI ILK ODIM
Yaqin qarindoshlar

Hiro tog‘idagi g‘orda ilk bor farishtaning kelgani va «O’qi!» degan amr berilganidan buyon uch yilga yaqin vaqt o‘tdi. Atrofdan toza ruhli insonlar puxta bir tanlov asosida ushbu dinga da’vat etildi, ancha-muncha muvaffaqiyat ham qozonildi. Da’vat qilinganlar orasida kullar va ozod kishilar, ayollar va erkaklar, boylar va kambag‘allar bor edi.
Olloh taolo «Sobiquni avvalin» deb atagan bu sharafli insonlar butlarning qoshida bosh egish haqoratidan qutulib, Ollohning huzurida sajda qilish saodatiga erishgan edilar.
Bir kuni Rasulullohga (s. a. v.) ushbu muxim amr keldi:
«Eng yaqin qarindosh^urug‘laringizni (Ollohning azobidan) ogohlantiring! O’zingizga ergashgan mo‘min kishilar uchun qanotingizni past tuting (ya’ni, ularga xushxulq bilan kamtarona muomalada bo‘ling)! Bas, agar ular itoatsizlik qilsalar, u holda: «Albatta, men sizning amalingizdan poqdirman», deb ayting. G’olib va mehribon (Olloh)ga tavakkul qiling! U sizni o‘zingiz (namoz uchun) turayotgan vaqtingizda ham, sajda qilguvchilar orasida ham, (imom bo‘lgan holingizda namoz ruknlarining biridan ikkinchisiga) ko‘chayotgan (vaqtingizda ham) ko‘rib turur. Shakshubhasiz, u eshitguvchi, bilguchi zotdir».(Shuaro surasi, 214-220.)
Kelgusi mashaqqatli kunlarga qarab ilk odim shu yo‘sinda qo‘yildi. Endi din musulmonlikni qabul qilmagan taqdirda xam uni sir saklaydigan ishonchli kishilar doirasidan tashqariga chiqayotgan, ilk odim yaqin qarindoshlardan boshlanayotgan edi.
Janobi payg‘ambarimiz mexmon bo‘lib kelgan ammalariga ahvolini bayon etdilar. Ziyofat berib, qarindoshlarini dinga da’vat qilish fikrida ekanliklarini gapirdilar.
— Istasang, shunday bir ziyofat uyushtir. Ammo zinhor Abdul Uzzoni (Abu Lahabni) taklif etma. Chunki u sening da’vatingni biribir qabul etmaydi, — deyishdi ammalar.

Ular ukalari Abu Lahabning fe’lini yaxshi bilishardi. Suvni orqaga oqizishga ham qurbi yetishi, o‘ta o‘jarligi yaxshigina ma’lum edi. Ammo «yaqin qarindoshlar» ichida Abu Lahab ham bor edi, amakilari edi. Buyuk devondan kelgan amrni o‘zgartirish yoki kechiktirish mumkin emasdi. Bir kishigina to‘yadigan miqdorda go‘sht pishirildi.
Yana, bir kishiga loyiq sut tayyorlandi. Amakilar, ammalar va ulardan tashqari boshqa yaqin qarindoshlar taklif etildi. Dasturxonga tortilgan go‘shtdan avval Hazrati payg‘ambarimiz oldilar. So‘ngra mehmonlarga: «Marhamat!» deyildi. Hamma to‘ygunicha yedi. Ammo go‘sht hamon hech tegilmaganday holda qolgan edi.
Navbat sutga keldi. Nabiyi Akmal janobimiz boshlab ozgina ichdilar. Keyin mehmonlar icha boshladilar. Hamma ichgandan keyin ham sut sira kamaymadi.
Endi Payg‘ambari Zamon janoblari maqsadni so‘zlamoqchi edilar. Ammo shu payt Abu Lahab dik etib o‘rnidan turdi. Aftiangori o‘zgarib:
— Xudo haqqi, bu odam bizni sehrladi! — deb baqirdi.
Azbaroyi.asabiylashganidan, portlaguday ahvolda edi, baqiribchaqirardi. Mashvaratning bu tarzda davom etishidan yaxshilik kutib bo‘lmasdi. Mehmonlar birinketin tarqaldilar.
Ertasi kuni yana ziyofat chaqirildi. Abu Lahab yana bir qilik chiqarmasin deb endi u taklif etilmadi. Ammo Bani Hoshimning takror yig‘ilganlarini eshitib, taklifsiz keldi. «Sen taklif etilmagan edingku, nsga kelding?» deyilmadi.
Mehmondorchilik so‘nggida bir kun oldingi razilligini takrorladi. Og‘ziga kelgan gaplarni qaytarmadi. So‘zlarini:
— Qarindoshlariga sen kabi yomonlik qilgan kimsa hali hayotda bo‘lgan emas, — deb tugatdi.

Kayfiyat yana buzildi. Asl maqsad oydinlashmasdan, mehmonlar yana tarqalib ketdilar.
Xo‘sh, Abu Lahabning niyati nima edi? Nega janjal chiqarish payida bo‘ldi? Qirq yildan beri hammaning takdiru tahsiniga sazovor bo‘lib kelgan jiyanini noqulay ahvolga solishdan nima uchun bunchalik xushlanardi?
Buning yagona sababi quyidagi voqea edi:
Bir kuni Abu Lahab ukasi Abu Tolib bilan janjallashib qolib, uni yotqizib oldida, bo‘g‘a boshladi. Voqea ustiga mazkur jiyani yetib keldi va Abu Tolibning tarafini oldi. Abu Lahabni uning ustidan itarib, yiqitib yubordi. Shundan keyin kaltaklash navbati Abu Tolibga o‘tdi.
Abu Lahab mana shu voqeadan keyin jiyaniga dushman bo‘lib qolgan. «Buni hech qachon unutmayman!» degan edi.
Abu Laxab kek saqlovchi odam edi. Hasadgo‘ylik il236
lati bor edi unda. Ichidan yondirayotgan bu kek va hasad uning haqqa boradigan yo‘lini taqataq berkitgan, so‘z eshitadigan, so‘z tushunadigan holatda emas edi.
Holbuki, Nabiyi Akram (s. a. v.) oradagi bu sovuqchilikni bartaraf etish uchun ikki nuridiydalari, sevikli qizlari Ruqayya bilan Ummu Gulsumni Abu Laxabning ikki o‘g‘liga unashtirib, yaxshi niyatda yaqinlashishni istagan edilar. Ammo bu tadbir ham Abu Lahabning ichini yondirayotgan tuyg‘ularini so‘ndirmadi.

* * *
Oradan anchamuncha g‘amgin kunlar o‘tdi. Jabroili Amin kelib yuqorida keltirilgan amrni yana takrorladi. Amr ado etilmasa, azob kelishi haqida xabar berdi.
Janobi payg‘ambarimiz qarindoshlarini yana taklif etdilar. Ovqat yeyildi, sut ichildi, sal keyin Rasululloh (s. a. v.) darhol o‘rinlaridan turib, shunday so‘z boshladilar:
— Mard yigit oila a’zolariga yolg‘on gapirmaydi. Men esa, hammaga yolg‘on gaiirgan taqdirimda ham, sizlarga so‘ylamayman. Jami insonlarni aldasam ham, sizlarni alday olmayman. Shunday ekan, ey Abdulmuttalib avlodi! Qasam ichib aytamanki, men keltirgan narsadan ham sharafli va foydali bir narsani hali hech bir inson o‘z qavmiga keltirgan emas! Men sizlarga dunyo va oxiratning saodat va sharafini keltirdim. Olloh taolo menga sizlarni ushbu dinga da’vat etishimni buyurdi. O’zidan boshqa hech bir ma’bud bo‘lmagan Olloh nomidan qasam ichib aytmanki, men Uning butun insoniyatga va xususan sizlarga yuborgan payg‘ambariman!.. Sizlar xuddi uyquga ketganday bir kuni kelib o‘lishingiz, uyqudan turganday qayta tirilishingiz muqarrardir. Shundan keyin qilgan amallaringizning hisobini berasizlar. Yaxshiliklaringizga javoban yaxshilik ko‘rasizlar, yomonliklaringizning jazosini tortasizlar. Jannat ham, jahannam ham abadiydir. Orangizda menga akaukalik qilib, qaysi birlaringiz yordamchi bo‘lasiz?

Rasululloh (s. a. v) so‘zlarini shu tarzda yakunladilar. Ammo biron kishidan sado chiqmadi. Hamma birbiriga qaradi, boshlarini egdi. Oraga og‘ir sukunat cho‘kdi. Nihoyat, hali balog‘atga yetmagan Ali oyoqqa turdi.
— Oralaringda eng kichigi va zaifi menman. Ammo men Sizga bajonidil yordamchi bo‘laman, — dedi.
Alining bu xattiharakati u yerdagilarni kuldirdi. Ayrimlar Abu Tolibga qaradi.
Abu Lahab yana janjal chiqarishga urinardi:
— Agar uning bu so‘zlarini boshqa arablar ham eshitib oyoqqa tursalar, o‘zimizni qutqara olmaymiz, bizni laqillatyapti bu, — der, u yerdagilarning ko‘ngliga vaxima solishga urinar edi.
Abu Tolibnint jahli chiqdi:
— Hey ko‘rqoq! Nimalar deyapsan o‘zi? Toki biz tirik ekanmiz, xudo nomi bilan qasam ichamaiki, Muhammadga yordamchi bo‘lamiz, qo‘riqlaymiz! — dedi.
Mashvaratda Abu Lahabning fikrini quvvatlaydigan biron kishi ham chiqmadi. Imon yo‘liga kirilmasada, Abu Lahab singari ochikdanochiq Muhammadga qarshi chiqqan biron kimsa bo‘lmaganining o‘zi ham yaxshi bir natija edi.

* * *
Da’vat yo‘lida yana bir odim qo‘yildi. Janobimiz:
«Bas, siz o‘zingizga buyurilgan ishni yuzaga chiqaring va mushriklardan yuz o‘giring!» (Xijr surasi, 94.) amrini oldilar.
Endi ishni yashirincha yuritish davri tugagan edi. Yaqinuzoq, tanishnotanish hamma kishilar bu da’vatdan boxabar bo‘lishi kerak edi.
Nabiyi Akram janobimiz maqsadlarini amalga oshirish uchun makkaliklar eng muhim ishlarni bajarishda tutadigan yo‘lni tutdilar. Ka’ba yaqinidagi Safo tepaligiga chikdilar, qo‘llarini quloqlarita qo‘ydilar va bor ovozlari bilan:
— Yo sabaxax, yo sabaxax!.. — deb baqirdilar. Muhim bir muammo yuzaga chiqqani hammaga ma’lum bo‘ldi. Makkaliklar Ka’ba atrofiga to‘ilana boshladilar. Kela olmaganlar odam jo‘natishdi.
Rasululloh (s. a. v.) atroflarini o‘rab olgan ommaga xitoban:
— Ey qurayshliklar, sizlarga shu tog‘ning etaklarida bir suvoriy qo‘shini hujum qilishga tayyor turganini aytsam, menga ishonasizlarmi? — dedilar.
Taraddudlanmay javob berishdiki:
— Sening yolg‘on gapirganingni hali shu paytgachaeshitmadik, yo Amin! Albatta, ishonamiz!
— U holda, ma’lumingiz bo‘lsinkim, men sizlarga buyuk, og‘ir va mashaqqatli azobning kelishidan oldin yetishgan bir xabarchiman. Sizlarni Ollohdan boshqa hech bir ma’budning yo‘qligiga va men Uning Rasuli ekanligimni qabul etishga da’vat qilaman. Agar qabul etsalaringiz, jannatga kirishingizga to‘la kafolat beraman. Qabul etmasangizlar, sizlarga bu dunyoda ham, oxiratda ham foyda berolmayman! (Imom Muslim. 4/1877.)
Shu on uning so‘zi bo‘lindi. Eng oldingi qatorlardan birida turgan soqolli odam yerdan bir tosh olib, unga qarata otdi:
— La’nat senga, qo‘llaring akashak bo‘lgur, bizni shuning uchun bu yerga to‘pladingmi?! — deb hayqirdi.
Kim bo‘ldi bu odam? Kim bo‘lardi? Payg‘ambarimizning amakilari, yana o‘sha Abu Lahabda. Amakiliriki shunday munosabat bildirarkan, begona kishilardan nima ham kutib bo‘lardi? Kelganlar, boshlari egik holda, tarqaldilar. Holbuki, oralaridan mard bir yigit chiqishi kerak edi, va:
 ¾ Darhaqiqat, sendan hech mahal yolg‘on gap eshitmadik. Ammo bu daf’a abadiy saodatga erishish yoki undan mahrum bo‘lishday bir muammo qarshisida turibmiz. Ollohning payg‘ambari ekanligingni qanday isbot qilasan? — deyishi kerak edi.
Qaerga boshlasa, o‘sha tomonga ketaveradigan olomon emas, nima qilayotganini, nimalar qilishi lozimligini biladigan, bilishni istaydigan insonlar jamoasi ekanliklarini ko‘rsatishlari, javob va isbot talab etishlari kerak edi. Qisqasi, Abu Lahabning bu xattiharakati bu yig‘inning tarqalib ketishiga sabab bo‘lmasligi darkor edi.
Buyuk Payg‘ambarimiz (s.a.v.) u yerni o‘ta g‘amgin ravishda tark etdilar.

* * *
Abu Lahab Safo tepaligidan qaytarkan, zimmasiga tushgan vazifani ado etganiga amin edi. Bir necha kungina avval qarindoshlari orasida ko‘rsatgan sehrjodulari yetmaganday, ustigaustak, butun Quraysh qabilasini o‘ziga jalb etishga kirishganiga befarq qaray olmasdi.
Aks holda, bu ishning natijasi muvaffaqiyatli tugar va Muhammad Amin ulkan shuhrat sohibi bo‘lar, Abu Lahabday bir kishini soyada qoldirajak mavqelarga erishar edi...
Mukammal o‘ylangan bir sovuq urush yo‘lini tutishdan boshqa chora yo‘q, degan fikrga keldi u. Muhammadni yolg‘izlatib qo‘yish hamda muvaffaqiyatsizlikka uchratish uchun qo‘lidan nima kelsa, orqaga surmasdan o‘shani qilishga ahd etdi. Xotini Ummu Jamil ham unga hamfikr edi.

* * *
Shu kundan e’tiboran hatto darvozasi ham bir bo‘lgan qo‘shnining, ya’ni Muhammad Aminning uylariga devor ortidan toshlar kelib tu!na boshladi. Erta saharda uydan chiqqanlarida, eshik tagiga tashlangan axlatga duch keldilar. Oyog‘iga botsin, degan niyatda yo‘lakka yoyib tashlangan tikanlarni ko‘rdilar. Axloqsizlarcha 6u xattiharakatlar johil erxotin o‘rtasida xuddi musobakalashayotganday ulkan g‘ayrat bilan davom ettirildi.
Abu Sufyonning singlisi va Abu Laxabning umr yo‘ldoshi bo‘lgan Ummu Jamil Rasululloh (s a. v) janobimizga ro‘baro‘ kelib qolganda ba’zan:
- Shaytoningdan qanday xabarlar bor? — deb kinoya qilar, ba’zan qovog‘ini solib olar, yana gohida:
- Ne xabar ko‘klarda?.. Ko‘raylikchi, bugun qanday safsatalar bilan millatni aldar ekansan? — deya ming‘irlab, u zotni bezovta qilar edi.
Natijada Jabroili Amin ilohiy devondan qat’iylashgan, o‘zgarmas bir hukmni Rasulullohga (s. a. v.) yetkazdi:
«Abu Lahabning qo‘llari qurigay (halok bo‘lgay)! Aniqki) u quridi (halok bo‘ldi)! Molmulki va kasb qilib topgan narsalari unga asqotgani yo‘q! Yaqinda uning o‘zi ham, uning o‘tin orqalagan, bo‘ynida pishiq toladan, eshilgan arqoni bo‘lgan xotini xam (lovullab turgan) alangali do‘zaxga kirajak!» (Masad surasi, 1—5. 240)
Oliy bir haqiqat va adolat bor edi bu surada. Payg‘ambarning amakilari bo‘lsa ham, Haqqa bo‘yin egmagan, Mavloyi Zuljalolga itoat etmagan kishi o‘z boshini yeyishi, jazosini tortishi muqarrar edi.
Bu sura aylanib, Abu Lahabning qulog‘iga ham yetib bordi. Qattiq g‘azablanib ketdi:
— Mana ko‘rasan, ey Muhammad, haqiqiy urush endi boshlanadi. Kimning qo‘li qurishi, kim mag‘lubiyat azobini tortishi aslida endi oydin bo‘ladi! — deb g‘o‘ldiradi.
Shundan keyin devordan axlat tashlashlar yanada avj oldi va Rasulullohning hovlilari yurib bo‘lmas holatga keltirildi. Janobi payg‘ambarimiz esa, bu razilliklarga javoban:
— Ey Abdu Manof o‘g‘illari, bu qanday qarindoshlik, axir?! Bu qanday qo‘shnichilik? — derdilar. Har kuni alohida bir sabrtoqat, alohida bir sabot bilan bu aziyatlarga nisbatan yuraklarini keng qildilar.

Payg‘ambar janobimiz eshikdan chiqishlari bilan duch keladigan fojiaviy manzaraga orasira bir nodon xotinning qahqahasi ham qo‘shiladigan bo‘ldi. Bu xotin o‘zini tiya olmay:
— Amr etginda, shaytoning kelib hovlingni tozalab ketsin, — deb baqirar edi.
Bir kuni Abu Lahab g‘alati bir holga duchor bo‘ldi. Har kungi odatini kilib, axlatlarni bir iflos chelakka solib, Muhammadning hovlisiga to‘kish uchun ketayotgan edi. Endi to‘kaman deb turganida, allaqanday baquvvat qo‘llar orqasiga chang solganini his etdi. O’girilib qaradi. Qarshisida ukasi Hamza turardi.
— Nima qilyapsan?.. — dedi Abu Lahab dovdiragancha. Hamza ortiq kutib turmadi:
— Menga ber chelakni! — deya shartta oldida, bir hamla bilan akasining boshidan to‘kib yubordi. Sochsoqoli rasvo bo‘lgan, yuz-ko‘zidan yuvindilar oqayotgan Abu Lahab ruhi singari jirkanch bir ovoz bilan chinqirdi:
— Ahmoq, dinsiz!
Hamza g‘urur bilan, rasvoyi jahon bo‘lgan akasiga tikilib turar, yengil kulimsirar edi. Abu Lahab g‘o‘ldiradi:
— Uyalmaysanmi shunday qilishga?
Bu hali holva edi. Chunonchi, Hamza dediki:
— Yo‘q, sira ham uyalmayman. Qaytaga, juda mamnunman. Sen o‘zing har kuni ukangning o‘g‘liga shunday ifloslikni qilganda, nega uyalmading? Bu ishni boshqalar qilsa, oldini olish o‘rniga, sening bu qadar pastkashlik qilishing ayb emasmi?
Abu Lahab Masad surasini o‘kidi:
— Xo‘sh, bunga nima deysan? Odam o‘z amakisini ham do‘zaxi qiladimi?
 Sen shunga loyiq bo‘lding, yo Abu Lahab. Qani aytchi, unga bu darajada telbalarcha razillik qilgan yoki qilayotgan yana kim bor? Oldin sen unga qarshi dushmanlarcha harakatga kirishdingmi yoki u senga bekordanbekorga shu so‘zlarni aytdimi? Nega boshqa amakilari haqida bunday demadiyu, sen haqingda shunday gapirdi? Men qo‘rqamanki, ey Abu Lahab, ukangning o‘g‘li tomonidan berilgan bu xabar, bejiz emasdir...
Abu Lahab asabiylashgan tarzda teztez yurib, uyiga kirib ketdi.