* * *
Quyilgan g‘ishtlar qurib, masjid qurilishi boshlandi. Rasululloh (s.a.v.) birinchi toshni o‘z qo‘llari bilan qo‘ydilar. Undan keyin payg‘ambarimizning amrlari ila Abu Bakr, Umar, Usmon, Ali (r.a.) galmagal bittadan tosh qo‘ydilar.
So‘ngra har kimga keltirgan toshini qo‘yishga izn berdilar. Poydevor ma’lum bir balandlikka yetgach, g‘isht tera boshlashdi.
191
G’ishtlar xiylagina katta,. bir donasini bir kishi bazo‘r ko‘taradigan darajada og‘ir edi. Rasululloh (s.a.v.) g‘ishtni ham, tuproqni ham o‘zlari tashidilar. Yillarcha bu xotirani rivoyat qilgan shohidlar u zotning changga, tuproqqa belangan muborak vujudlarini doim ko‘rib turgandek gapirishar edi.
Zilzambil g‘ishtlarni yelkaga qo‘yib yo qo‘ltiqlab inshoot sari borarkanlar, Sarvari olam (s.a.v.) «Ollohim, bu tashiyotgan yukim Haybarning xurmosi yo boshqa hosili to‘la yuk emas. Qasam ichaman Rabbimga, bu yanada toza, yanada xayrli bir yukdir...» ma’nosiga yaqin bir baytni aytardilar, mo‘minlar ham u zot bilan birga ayni shu baytni sevinch bilan takrorlashardi.
Vujudlar masjidga tuproq va g‘isht tashiydi, ko‘ngillar bu masjidda sajda qilinadigan Robbul Olamiynga yo‘nalgan. Sevinchla takrorlanayotgan bu baytlar ko‘ngillarning eng teran go‘shalarida jo bo‘lgan tuyg‘ularni, tushunchalarni ifodalamokda edi.
Ha, bu zamin, bu tuproqlar yanada xayrli, yanada pokizadir. Haybar yahudiylari olamni fasodga to‘ldirishga bir sarmoya o‘laroq to‘plagan yuk bilan bu tuproqlarni tenglashtirib bo‘larmidi? Haybarning xurmolari Ollohning bir ne’matidir, insonlarning qornini to‘yg‘azardi, xolos. Ammo bu tuproq va bu g‘ishtlar bilan insho etiladigan masjid qiyomatgacha mo‘minlarning sevikli ibodatgohiga, ziyoratgohiga aylanajak va «Payg‘ambar masjidi» unvoniga ega bo‘lajak. Bu masjidda o‘qilgan bir namoz boshqa masjidlarda o‘qilgan ming namozdan afzal bo‘lajak, yillab gunohlarga botib ketgan qalblar bu yerga kelib hurmat yuzasidan sajdaga bosh qo‘yajak va onasidan tug‘ilgandek pokiza holga kelajak edi. Bunday bir masjidning toshituprog‘i Haybarning yomonlik va fasod uchun yig‘ilgan yuklaridan albatta xayrliroq bo‘ladi.
Nabiyyi akram (s.a.v.) ba’zan: «Ollohim, hayot faqat oxirat hayotidir. Ansorni ham, muhojirni ham yorlaqashingni tilayman», ma’nosida bayt o‘qir edilar. Ba’zan bu baytda so‘zlar o‘zgarar, «Ollohim, mukofot oxiratda o‘zing beradigan mukofotdir. Ansorga ham, muhojirga ham saxiylik qilishingni, ikromehson etishingni tilayman», der edilar va quchoqlaridagi g‘ishtga muborak peshona terlari to‘kilsada, yuzlarida tabassum ila ishlar edilar. U zotning bu holatlari hech bir manfaat ko‘zlamasdan, xolis Olloh rizosi yo‘lida ter to‘kayotgan pok qalbli insonlarga g‘ayrat berib, oxiratda erishiladigan qiymatli mukofotni ko‘z oldilariga keltirib qo‘yardi.
Ish kizg‘in davom etarkan, mo‘minlardan biri: «Payg‘ambar ishlayapti, bizlar o‘tiramizmi? Bu holimiz ojizlarga yarashadigan hol bo‘ladiku», ma’nosida bayt o‘qidi. Atrofdagilarga yoqib tushdi bu bayt. Ish orasi endi hamma: «La’in qoadna vannabiyyu ya’mal...» baytini takrorlay boshladi.
Bu baytpi kim biladi necha marta takrorladi Ammor... G’ishtga borayotganida ham, g‘isht ko‘tarib qaytayotganida ham og‘zidan shu bayt tushmadi. Madinalik bir ishchi bu baytni ilk bor Ammordan eshitib, go‘yo o‘ziga kinoya qilinayotgandek tuyuldi. Takrorlangan sari uning jig‘iga tega boshladi.
— Menga qara, Sumayyaning o‘g‘li, — dedi, — ertalabdan beri nima deb shivirlayotganingni bilib yuribman. Bas qil, yetar endi. Yo‘qsa, shu tayoq bilan burning ni o‘lchab qo‘yaman.
Ammor unga ma’sum nazar bilan boqdi. Aqliga, hatto xayoliga ham kelmaydigan tarzda baholangan edi uning so‘zlari. Holbuki, bu so‘zlarni so‘ylagan sari Rasuli kibriyoga yana bir odim yaqinlashayotgandek his qilar, u zotning borliqlarini tashqarida emas, qalbining teranliklarida tasavvur etayotgan edi.